Είναι δυναμικές, ταλαντούχες και μας εμπνέουν με τα έργα τους. Ο λόγος για τις NOMEN Architects (Κατερίνα Ινεπολόγλου και Νάντια Στάμου), ΚΚΜΚ Architects (Μαρίνα Καραμαλή και Κατερίνα Καραγιάννη), Νormless architecture studio & workplace (Σάντρα Καλλιάγρα και Μένη Κουρμπέτη) και Polisgram Architects ( Λουίζα Βαρελίδη και Στέλλα Παπάζογλου), οι οποίες ανήκουν στη νέα γενιά Ελληνίδων αρχιτεκτόνων που διαπρέπουν στον χώρο τους, σχεδιάζοντας ένα καλύτερο μέλλον. Μας μιλούν για το ξεκίνημά τους, τις δυσκολίες της δουλειάς, αλλά και για το πώς είναι να είσαι γυναίκα, μέσα σε ένα για χρόνια ανδροκρατούμενο επάγγελμα. 

 

“As a woman in architecture, you’re always an outsider. It’s okay, I like being on the edge.” 

Zaha Hadid

 

1. ΝΟΜΕΝ Αrchitects, Κατερίνα Ινεπολόγλου & Νάντια Στάμου

Επανενώθηκαν μετά από αρκετά χρόνια χωριστής επαγγελματικής εξάσκησης, όταν συναντήθηκαν στον πεζόδρομο της Ικτίνου το 2012. Πιστεύουν πως η αρχιτεκτονική έχει να κάνει με την καθημερινότητα, με την ικανοποίηση αναγκών και την αξιοποίηση των δυνατοτήτων. Αυτή είναι η κινητήριος δύναμη της ρουτίνας τους. Η Κατερίνα Ινεπολόγλου και η Νάντια Στάμου φοίτησαν στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΑΠΘ. Το φάσμα των δραστηριοτήτων τους είναι ευρύ, από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό υπό την κλίμακα ενός συστήματος ή αντικειμένου έως το κτίριο ή το συγκρότημα κτιρίων αλλά και τον αστικό σχεδιασμό.

 

 

Πότε θυμάστε να ονειρεύεστε για πρώτη φορά τον εαυτό σας αρχιτέκτονα και τις σας γοήτευε πάντα στο αντικείμενο αυτό;

Κ:  “Η σχέση μου με την ζωγραφική και το σκίτσο ξεκίνησε από πολύ μικρή ηλικία. Θυμάμαι στις πρώτες τάξεις του δημοτικού να σκιτσάρω ένα τραπέζι με ψάθινες καρέκλες σε αξονομετρική προβολή, προσπαθώντας να αποδώσω σωστά τις αναλογίες τους. Φωτογραφία, σκηνογραφία, διακόσμηση ήταν τομείς που πάντα μου άγγιζαν το ενδιαφέρον. Νομίζω ότι ποτέ δεν σκέφτηκα να ασχοληθώ με κάτι άλλο πέρα από αυτά. Και η οργάνωση, όμως, είναι ένα χαρακτηριστικό μου. Από το σχολείο ακόμη συμμετείχα στην οργάνωση δραστηριοτήτων, εκδηλώσεων, εκδρομών. Σήμερα, η οργάνωση μιας αρχιτεκτονικής ομάδας με στόχο τον σχεδιασμό ενός άρτιου έργου είναι για μένα μεγάλη πρόκληση. Η συγκίνηση και η πληρότητα στη θέαση ενός ολοκληρωμένου έργου, είτε αυτό είναι ένα σκίτσο, μία μακέτα ή ένα κτίριο, είναι αυτό που με γοητεύει και με επιβεβαιώνει για τις επιλογές μου.”

 

Ν:  “Η επαφή μου με το εργαστήρι τέχνης του Μυταρά στη Χαλκίδα τα πρώτα μου χρόνια ανέπτυξε τη φαντασία μου και ελευθέρωσε τα χέρια μου. Ήταν η πρώτη μου γνωριμία με το σχέδιο, την ζωγραφική, τη γλυπτική και την εξερεύνηση υλικών. Τα επόμενα χρόνια η γεωμετρία και τα μαθηματικά κέντρισαν το ενδιαφέρον μου. Κάπως έτσι βρέθηκα στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, συνδυάζοντας την Τέχνη με την Επιστήμη. Η διαδικασία του σχεδιασμού, μέσα από την οποία προσπαθώ να συνδυάσω την αισθητική με τη λειτουργία σε όλες τις κλίμακες, είναι αυτό που πάντα με γοητεύει.”

 

Αναμνήσεις από τα χρόνια των σπουδών. Κάτι που δε θα ξεχάσετε ποτέ από εκείνη την εποχή;

Κ: “Σημείο 0. Αναγέννηση υπό άλλες συνθήκες, απόλυτης ελευθερίας. Για ένα κορίτσι από την επαρχία του Βόλου όπως εγώ, η μετάβαση στη Θεσσαλονίκη ήταν το απόλυτο δώρο. Η πραγματική αντιμετώπιση και εξερεύνηση της ζωής, των απολαύσεων και των κινδύνων της ξεκίνησε τότε για μένα. Ακόμη και η γνωριμία μου με τη Νάντια έγινε τότε, την οποία θέλω να ξεχάσω και δεν μπορώ!” (γέλια)

 

Ν: “Τα χρόνια των σπουδών αποτέλεσαν σταθμό. Ήταν η αρχή της ενήλικης ζωής μου, χιλιόμετρα μακριά από το οικογενειακό περιβάλλον και η αρχή της ανεξαρτησίας. Ήταν η αρχή σχέσεων που κρατούν μέχρι σήμερα. Ήταν η εξερεύνηση μιας νέας πόλης, της Θεσσαλονίκης, που έγινε η δεύτερη πατρίδα μου. Ήταν η πρώτη μου επαφή με την Αρχιτεκτονική. Ήταν η ανεμελιά της νιότης.”

 

 

Πόσο εύκολα συνδυάζεται η δουλειά με την προσωπική ζωή; Είναι η αρχιτεκτονική ένας απαιτητικός κλάδος και σε ποια επίπεδα;

Κ: “Δουλειά και προσωπική ζωή μπλέκονται επικίνδυνα όταν κάνεις ελεύθερο επάγγελμα. Είναι δύσκολο να βάλεις όρια -δεν ξέρω αν θέλεις κιόλας – γιατί είναι μέρος της προσωπικής σου εξέλιξης, κάτι που θες να μοιράζεσαι με τους οικείους σου, ειδικά όταν το αντικείμενο έχει να κάνει με τη δημιουργία. Από τότε, όμως, που έφερα στην ζωή τα δύο μου παιδιά  διαπιστώνω διαρκώς τη μεγάλη ευθύνη που έχω για την ανατροφή τους. Συχνά το στομάχι μου δένεται κόμπος και έρχομαι αντιμέτωπη με τις μεγαλύτερές μου φοβίες. Προσπαθώ επιστρέφοντας από το γραφείο κοντά τους, να πατάω ένα κουμπί και να σβήνω από το μυαλό μου ό,τι άσχετο με εκείνα. Τα παιδιά μου είναι και θα είναι το πιο δύσκολο project που έχω αναλάβει. Είναι ένα βαρόμετρο για το τι έχει ουσία στην ζωή. Το επάγγελμα του αρχιτέκτονα όσο και αν με τον καιρό μπαίνει σε νόρμες και μεθόδους, δεν παύει να κρύβει συνεχείς εκπλήξεις που έχουν να κάνουν με την εναλλαγή θεματολογίας, της κλίμακας και των ανθρώπων. Το δύσκολο για μένα είναι ότι προσπαθείς να συνδυάσεις την αισθητική σου με αυτή του πελάτη σου, να μπεις στη θέση του,  να τον νιώσεις, ώστε να είναι χαρούμενος κατά την παράδοση του έργου. Όταν σχεδιάζεις ένα ιατρείο πρέπει να σκέφτεσαι σαν γιατρός και σαν ασθενής, ένα σχολείο σαν δάσκαλος και σαν παιδί, ένα λιμάνι σαν καπετάνιος και σαν τουρίστας. Ο αρχιτέκτονας είναι “μαέστρος”. Πρέπει να ψυχολογεί και να βγάζει τα θετικά στοιχεία των συνεργατών, των μαστόρων, των πελατών. Ένα άλλο κομμάτι, ανασταλτικό για την τέχνη μας, είναι η ατελείωτη νομοθεσία και γραφειοκρατία γύρω από τη δόμηση -ειδικά στην Ελλάδα. Οι αλλεπάλληλες τροποποιήσεις των νόμων, οι καθυστερήσεις, τα στερεότυπα, η κωλυσιεργία του ελληνικού δημοσίου πολλές φορές σκοτώνουν τη μαγεία της δημιουργίας, και συχνά ωθούν τον αρχιτέκτονα σε επαναλήψεις σχεδίων που μπορούν εύκολα να κατανοηθούν από τους υπαλλήλους των δημόσιων υπηρεσιών. Πιστεύω πως αν απλοποιηθούν οι διαδικασίες και οι νόμοι, θα έχουμε την ευκαιρία εμείς οι νέοι αρχιτέκτονες να αφήσουμε ένα καλύτερο στίγμα στην αρχιτεκτονική της χώρας μας.”

 

Ν:  “Το να είσαι ελεύθερος επαγγελματίας  και μητέρα είναι ένα στοίχημα που κλήθηκα να αντιμετωπίσω, ενώ υπήρχε το γραφείο ΝΟΜΕΝ architects στην ζωή μου. Πολλές φορές ένιωσα ανεπαρκής, και μάλλον αυτό δε θα σταματήσει και ποτέ να συμβαίνει. Νομίζω ότι είναι σημαντικό να αφοσιωνόμαστε κάθε στιγμή της ημέρας σε έναν στόχο. Στη διαδρομή από το γραφείο στο σπίτι πρέπει να αδειάζει το μυαλό μου από τη μία κατάσταση, ώστε να είναι έτοιμο να υποδεχτεί την άλλη. Είμαι χαρούμενη όταν το καταφέρνω. Ο κλάδος της αρχιτεκτονικής είναι τεράστιος. Η διαδικασία του σχεδιασμού σε ένα έργο ξεκινάει από τη μεγάλη κλίμακα και καταλήγει στην πολύ μικρή. Οι αποφάσεις που πρέπει να πάρεις πολλές και στόχος είναι να ικανοποιήσεις την επιθυμία και την ανάγκη του πελάτη μέσα από το δικό σου πρίσμα, σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον με μία συγκεκριμένη λειτουργία. Φυσικά, αυτό προκαλεί συγκρούσεις, είτε γιατί δεν υπάρχει ταύτιση, είτε γιατί ο πελάτης γίνεται αρχιτέκτονας και επεμβαίνει σε ό,τι δεν ξέρει. Συνήθως βρίσκεται η χρυσή τομή. Πέρα από το κομμάτι του σχεδιασμού, ένα άλλο στάδιο πολύ σοβαρό είναι η υλοποίηση αυτού. Η υλοποίηση ενός έργου είναι μία επίπονη διαδικασία, χρονοβόρα και με πολλούς αστάθμητους παράγοντες. Μερικοί από αυτούς είναι η συνεργασία με τα συνεργεία, η αντοχή των υλικών και η αντίληψη του πελάτη σχετικά με τον σχεδιασμό και την πραγματικότητα. Και σε αυτά προστίθενται το πάντα στενό χρονοδιάγραμμα παράδοσης και ο οικονομικός προϋπολογισμός. Το έργο φυσικά θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί, αφού οι υπηρεσίες έχουν συναινέσει σε έναν επιθυμητό χρόνο και μέσα σε αυτόν δε θα έχει αλλάξει και ο οικοδομικός κανονισμός! Παρ’ όλα αυτά η ανάληψη ενός νέου ενδιαφέροντος έργου, όπως επίσης και η επιτυχής ολοκλήρωσή του, θα είναι πάντα κινητήριος δύναμη.”

 

 

Πώς επηρέασε το κομμάτι του εγκλεισμού λόγω Covid-19 το κομμάτι της δουλειάς σας και πόσο εύκολη ήταν η ομαλή επιστροφή στην κανονικότητα;

Κ: “Αν εξαιρέσουμε το δίμηνο της πρώτης καραντίνας, όταν ο Covid -19 ήταν μία έννοια τελείως νέα στην ζωή όλων μας, δεν θα έλεγα ότι η πανδημία επηρέασε τη συνέχιση των έργων μας. Ίσως, όμως, είναι νωρίς να βγάλουμε συμπεράσματα για το πώς θα επηρεάσει τον κλάδο μας στη συνέχεια. Πιθανώς, οι πραγματικές συνέπειες της πανδημίας στη χώρα μας δεν έχουν φανεί ακόμα. Μέχρι σήμερα δε σταματήσαμε να δουλεύουμε με τον ίδιο ρυθμό και αφοσίωση. Σίγουρα, όμως, η ανασφάλεια μέσα μας για το τι πρόκειται να συμβεί παγκοσμίως είναι μεγάλη.”

 

Ν: “Το γραφείο μας ξεκίνησε να λειτουργεί το καλοκαίρι του 2012, όταν η Ελλάδα βρισκόταν σε οικονομική κρίση. Προσαρμοστήκαμε στα δεδομένα με όρεξη και πάθος για την αρχιτεκτονική. Τα καταφέραμε. Το 2020 η συνθήκη covid-19 ήταν άλλη μια δοκιμασία για εμάς και για όλον τον κόσμο. Και πάλι προσαρμοστήκαμε. Παρά τις δυσκολίες δεν μπορούμε παρά να ελισσόμαστε στις νέες συνθήκες, δουλεύοντας προσηλωμένοι στο έργο μας.”

 

Νιώσατε ποτέ σε όλη την επαγγελματική πορεία σας κάποιου είδους διάκριση ή σεξιστική συμπεριφορά; Πώς αντιδράσατε;

Κ: “Η αλήθεια είναι ότι ο κλάδος μας στο μεγαλύτερο ποσοστό του απαρτίζεται από άντρες. Πολλές φορές χρειάζεται κόπος για να στηρίξω την άποψή μου. Άλλοτε μου είναι χρήσιμη η γυναικεία μου πλευρά και άλλοτε η αντρική. Όταν διαπιστώσω ότι κάποια συμπεριφορά ξεφεύγει από το επιτρεπτό, βάζω ευθέως τα όρια μου.”

 

Ν: “Έχω νιώσει την έλλειψη σεβασμού και την κακή συμπεριφορά από ανώτερό μου. Με επηρέασε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ρίσκαρα, αφήνοντας την τότε δουλειά μου, και τελικά η επιλογή μου με δικαίωσε.”

 

Μία συμβουλή ή προτροπή στα κορίτσια που μόλις πέρασαν στην Αρχιτεκτονική;

Κ: “Να μην αφήσουν λεπτό για χάσιμο. Η Αρχιτεκτονική δεν είναι μόνο το διάβασμα και η συνέπεια στη σχολή. Είναι μια συνεχής συλλογή εμπειριών ζωής.”

 

Ν: “Ταξιδέψτε! Κυριολεκτικά και μεταφορικά.”

 

www.nomenarchitects.gr

 

2. ΚΚΜΚ Architects, Μαρίνα Καραμαλή & Κατερίνα Καραγιάννη

Η Μαρίνα Καραμαλή σπούδασε αρχιτεκτονική στη  Bartlett School of Architecture του UCL στο Λονδίνο, ενώ αποφοίτησε με διάκριση στο Masters Degree in Architecture and Digital Media από το πανεπιστήμιου του Westminster. Έπειτα ολοκλήρωσε και το Master course in Architecture (RIBA Part II). Παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα σκηνοθεσίας στο πανεπιστήμιο του Central St. Martins. Εργάστηκε ως αρχιτέκτονας σε διαφορά γραφεία μεταξύ των οποίων η BETA PLAN και OMNIVIEW και το 2017 ίδρυσε μαζί με την Κατερίνα Καραγιάννη το αρχιτεκτονικό γραφείο ΚΚΜΚ Architects.Η Κατερίνα Καραγιάννη σπούδασε αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στο οποίο εισήχθη 3η με υποτροφία.  Αποφοίτησε το 2007 και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές της στο Institute for Advanced Architecture στην Βαρκελώνη της Ισπανίας, απ’ όπου αποφοίτησε με μεταπτυχιακό στην Αρχιτεκτονική και τον Αστικό Σχεδιασμό. Εργάστηκε ως αρχιτέκτονας σε διαφορά γραφεία της Αθήνας και διετέλεσε υπεύθυνη του αρχιτεκτονικού τμήματος της εταιρίας OMNIVIEW. Το 2017 ίδρυσε μαζί με την Μαρίνα Καραμαλή το αρχιτεκτονικό γραφείο ΚΚΜΚ Architects, που δραστηριοποιείται σε εύρος έργων, όπως οικιστικά, ξενοδοχειακά, χώρους γραφείων αλλά και ειδικές κατασκευές σε διάφορες κλίμακες.

 

 

Πότε θυμάστε να ονειρεύεστε για πρώτη φορά τον εαυτό σας αρχιτέκτονα και τις σας γοήτευε πάντα στο αντικείμενο αυτό;

Μ: “Η πρώτη ανάμνηση του εαυτού μου σε ρόλο αρχιτέκτονα είναι από την παιδική μου ηλικία, όταν σχεδίασα και ανακαίνισα το δωμάτιό μου. Δεν ήταν ακριβώς ότι με ονειρεύτηκα στον συγκεκριμένο ρόλο, αλλά ότι λειτούργησα ως αρχιτέκτονας για τον δικό μου προσωπικό χώρο. Αργότερα, παίρνοντας την απόφασή να σπουδάσω αρχιτεκτονική, θεωρώ πως το πιο γοητευτικό κομμάτι για εμένα ήταν ότι μέσα από αυτές τις σπουδές θα πετύχαινα μια πολύπλευρη και ολοκληρωμένη εκπαίδευση, η οποία θα μου έδινε τη δυνατότητα να ασχοληθώ με διάφορα συναφή επαγγέλματα που με ενδιέφεραν, όπως η σκηνογραφία, ο κινηματογράφος κ.α.”

 

K: “Με θυμάμαι από μικρή να σκιτσάρω, να ζωγραφίζω, να κάνω doodling, να φτιάχνω κατασκευές. Στις ζωγραφιές μου πάντα εμφανίζονταν σπίτια και κτίρια που έβλεπα στο κοντινό μου περιβάλλον με μία αίσθηση προοπτικής, γιατί ήθελα το χαρτί μου να αποδώσει αυτό που βλέπω με τα μάτια μου. Αυτό θα έλεγα ήταν η αρχή που σιγά-σιγά μορφοποιήθηκε στην επιθυμία να γίνει η αρχιτεκτονική η επιστήμη και η τέχνη μου. Όταν άρχισα να συνειδητοποιώ τον μαγικό κόσμο του πώς από μερικές γραμμές σε ένα χαρτί μπορεί να προκύψει ένα πραγματικό κτίριο, τότε ήταν που η αρχιτεκτονική με κέρδισε ολοκληρωτικά.”

 

Αναμνήσεις από τα χρόνια των σπουδών. Κάτι που δε θα ξεχάσετε ποτέ από εκείνη την εποχή;

Μ: “Δε θα ξεχάσω ποτέ τον ενθουσιασμό και τη χαρά, όταν πετυχαίνεις να παρουσιάσεις και να παραδώσεις ένα απαιτητικό project, την προσπάθεια για την αναζήτηση πρωτότυπων τρόπων παρουσίασης των σχεδίων και των μακετών, αλλά και την τεράστια αγωνία και κούραση που είχε προηγηθεί για να φτάσεις σε αυτό το σημείο.”  

 

Κ: “Από τα χρόνια των σπουδών μου έχω πάρα πολλές αναμνήσεις, και σχεδόν όλες περιλαμβάνουν ξενύχτια πάνω από ριζοχάρτα, ατελείωτες συζητήσεις με τους συνεργάτες, παρουσιάσεις, διορθώσεις από τους καθηγητές, ενθουσιασμό αλλά και απογοητεύσεις. Οι σπουδές του αρχιτέκτονα είναι πολύ διαδραστικές και δε γίνονται εξ αποστάσεως, όπως σε άλλες σχολές. Μέσα από την καθημερινή ζύμωση γεννιούνται πολύ δυνατές φιλίες, δημιουργικές και παραγωγικές για μια ζωή.”

 

 

Πόσο εύκολα συνδυάζεται η δουλειά με την προσωπική ζωή; Είναι η αρχιτεκτονική ένας απαιτητικός κλάδος και σε ποια επίπεδα;

Μ: “Την αρχιτεκτονική την ερωτεύεσαι. Η δημιουργικότητα, η έρευνα και η αναζήτηση νέων μορφών, νέων χωρικών συνθήκων απαιτεί όλη σου τη συγκέντρωση και αφοσίωση. Ζεις μέσα σε αυτό και δεν μπορεί να μπει ευκολά σε ένα καλούπι με οριοθετημένο ωράριο. Είναι μια συνεχής προσπάθεια βελτίωσης και αναζήτησης πρωτότυπων και ιδιαίτερων προτάσεων. Οπότε ναι, έρχεται σε σύγκρουση με την προσωπική ζωή και με τον ελεύθερο χρόνο μας.  Πολλές φορές έχω διαλέξει την αρχιτεκτονική από την ξεκούραση, τη διασκέδαση, ακόμη και από την οικογένειά μου. Σε αυτό απαραίτητη είναι η κατανόηση και υποστήριξη από τους ανθρώπους σου, και είμαι ευγνώμων που το έχω αυτό. Παρ’ όλα αυτά, η ωριμότητα και η εμπειρία σίγουρα βοηθούν στην καλή διαχείριση του χρόνου και στην ισορροπία μεταξύ των δύο.”

 

Κ: “Πολύ δύσκολο να απαντήσω αυτή την ερώτηση, καθώς προσπαθώ κάθε μέρα να βρω τη χρυσή τομή, και ακόμα δεν ξέρω αν τα έχω καταφέρει. Σε κάθε νέο project ο αρχιτέκτονας βάζει όρια, περιορισμούς και στόχους στον εαυτό του, που μετά δουλεύει σκληρά για να ικανοποιήσει. Αυτό σημαίνει ότι η ενασχόληση με το αντικείμενο ξεφεύγει κατά πολύ από τις ώρες γραφείου, έρχεται σπίτι ακόμα και το Σαββατοκύριακο. Επίσης, είναι πολύ απαιτητικός κλάδος και σε ό,τι αφορά το επιχειρηματικό κομμάτι. Η διαχείριση των πελατών, των οικονομικών κ.α καταναλώνει ένα πολύ μεγάλο μέρος της μέρας και πρέπει να γίνεται σωστά,για να είναι βιώσιμο ένα γραφείο. Συνταγή για την επιτυχία των παραπάνω είναι οι καλοί συνεργάτες, με τους οποίους μοιράζεσαι τις υποχρεώσεις, τα άγχη, τα ρίσκα και φυσικά τις επιτυχίες, όταν αυτές έρχονται. Με τη Μαρίνα προσπαθούμε καθημερινά, με σεβασμό η μία στην άλλη, να κάνουμε αυτό που αγαπάμε αλλά ταυτόχρονα να παραμένουμε άνθρωποι, που απολαμβάνουν λίγο ελεύθερο χρόνο.”

 

 

Πώς επηρέασε το κομμάτι του εγκλεισμού λόγω Covid-19 το κομμάτι της δουλειάς σας και πόσο εύκολη ήταν η ομαλή επιστροφή στην κανονικότητα;

Μ: “Καθώς πλέον όλη η εργασία μας ως αρχιτεκτονική μελέτη γίνεται ψηφιακά, θεωρώ πως ήταν αρκετά εύκολο για το γραφείο μας να λειτουργήσουμε εξ αποστάσεως, και να έχουμε έναν καλό ρυθμό. Όμως, πιστεύω πως οι ιδέες και η ανταλλαγή απόψεων ευδοκιμούν μέσα από τη συνεργασία, τη φυσική παρουσία αλλά και την τριβή μας ως ομάδα. Η επιστροφή εμπεριέχει έναν ενθουσιασμό!”

 

Κ: “Το κομμάτι του εγκλεισμού δεν μπορώ να πω ότι επηρέασε τη δουλειά μας ιδιαιτέρως, από άποψη παραγωγικότητας και διαχείρισης. Παρ’όλα αυτά ήταν μία περίοδος, που εγώ προσωπικά θα ήθελα να μην επαναληφθεί. Μια αρχιτεκτονική ομάδα κερδίζει πάρα πολλά όταν δουλεύει έκ του σύνεγγυς. Δένεται και λειτουργεί σαν ένα άτομο αντί σαν ξεχωριστές μονάδες. Αυτό χάθηκε κατά τη διάρκεια της καραντίνας, καθώς όλοι ζούσαμε στον μικρόκοσμο του σπιτιού μας.”

 

Νιώσατε ποτέ σε όλη την επαγγελματική πορεία σας κάποιου είδους διάκριση ή σεξιστική συμπεριφορά; Πώς αντιδράσατε;

 

Μ: “Τέτοιου είδους συμπεριφορές υπάρχουν αλλά δεν οφείλονται στο συγκεκριμένο επάγγελμα. Έχει τύχει να ενοχληθούμε από κάποιο σχόλιο, αλλά μαθαίνεις να μην επιτρέπεις να συμβαίνει.”

 

Κ: “Ένα βασικό κομμάτι της αρχιτεκτονικής είναι η κατασκευή και το εργοτάξιο. Καλώς ή κακώς, η κατασκευή είναι ένας ανδροκρατούμενος χώρος, που εξελίσσεται και ανανεώνεται αργά από άποψη ανθρώπινου δυναμικού. Δεν είχα ποτέ σεξιστική αντιμετώπιση, αλλά ένιωσα αρκετές φορές, ειδικά στην αρχή της καριέρας μου, να πρέπει να καταβάλω μεγαλύτερη προσπάθεια ως επιβλέπων ενός έργου, σε σχέση με κάποιον άντρα συνάδελφο. Ελπίζω να εξαλειφθεί αυτό, γιατί ο αρχιτέκτονας είναι ένα επάγγελμα που δεν έχει φύλο.”

 

Μία συμβουλή ή προτροπή στα κορίτσια που μόλις πέρασαν στην Αρχιτεκτονική;
 Μ: “Να αφοσιωθούν και να δουλέψουν πολύ, να προσπαθήσουν να γεμίσουν εμπειρίες και να δοκιμάσουν διαφορετικά πράγματα μέσα στην Αρχιτεκτονική.  Να πιστεύουν στον εαυτό τους και να εμπιστεύονται το ένστικτό τους.”

 

Κ: “Την Αρχιτεκτονική πρέπει να την αγαπάς. Αυτό θα σου χρειαστεί και κατά τη διάρκεια των σπουδών αλλά και κατά την επαγγελματική σου πορεία. Αν δεν την αγαπάς μοιάζει δύσκολη και κουραστική. Δεν ξέρω αν θεωρείται συμβουλή αυτό, αλλά αν την αγαπάς θα διαπρέψεις.”

 

www.kkmk.gr

 

3. Νormless architecture studio & workplace, Σάντρα Καλλιάγρα & Μένη Κουρμπέτη 

Η Σάντρα Καλλιάγρα σπούδασε αρχιτεκτονική στο ΑΠΘ, απ’ όπου αποφοίτησε το 2007. Έκτοτε εργάστηκε ως freelance αρχιτέκτονας σε διάφορα projects αρχιτεκτονικών μελετών, κατασκευών και αστικού σχεδιασμού. Παράλληλα, διατέλεσε μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής δύο Διεθνών Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών και της «Εβδομάδας Αρχιτεκτονικής 2008» στη Θεσσαλονίκη, ενώ συμμετείχε στην έκδοση δύο βιβλίων, τα οποία εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια του event. Από το 2011 έως το 2018 εργάστηκε ως διδακτικό προσωπικό του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ. Το 2016, ίδρυσε σε συνεργασία με την αρχιτέκτονα Μένη Κουρμπέτη το Normless architecture studio, το οποίο εδρεύει στη Θεσσαλονίκη.Η Μένη Κουρμπέτη σπούδασε αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και αποφοίτησε το 2009. Στη συνέχεια, εργάστηκε ως junior αρχιτέκτονας στη Θεσσαλονίκη και πήρε μέρος σε ερευνητικό πρόγραμμα προσβασιμότητας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, όπου και συνεργάστηκε για πρώτη φορά με τη Σάντρα Καλλιαγρα. Το 2011 συνέχισε τις σπουδές της στο Λονδίνο, ολοκληρώνοντας το μεταπτυχιακό πρόγραμμα σκηνογραφίας του Royal London School of Speech and Drama, όπου και εργάστηκε ως σκηνογράφος σε θεατρικές παραγωγές και στα fashion shows του London Fashion Week. Το 2014 επέστρεψε στην Ελλάδα και ξεκίνησε να εργάζεται ως freelance αρχιτέκτονας, ενώ από το 2016 διατηρούν με τη Σάντρα Καλλιάγρα το Normless architecture studio & workplace.

 

 

Πότε θυμάστε να ονειρεύεστε για πρώτη φορά τον εαυτό σας αρχιτέκτονα και τις σας γοήτευε πάντα στο αντικείμενο αυτό;

Σ: “Η πρώτη φορά που θυμάμαι τον εαυτό μου να «ψάχνει» την αρχιτεκτονική ήταν στην ηλικία των 12. Είχα προσπαθήσει τότε να σχεδιάσω το σπίτι των ονείρων μου, στο οποίο φυσικά υπήρχαν χωριστά δωμάτια για τις φίλες μου, πολλά playrooms και μια τεράστια πισίνα. Ρεαλισμός δεν υπήρχε πουθενά, παρ’ όλα αυτά ακόμη και σήμερα, όταν τύχει να πέσουν στα χέρια μου εκείνες οι εντελώς αποδομημένες κατόψεις, μπορώ να διακρίνω μια λογική στον τρόπο με τον οποίο έχει αποδοθεί η λειτουργία των χώρων. Αυτό νομίζω είναι που πάντα με γοήτευε στην Aρχιτεκτονική. Ο τρόπος με τον οποίο όλα λειτουργούν αρμονικά σε έναν αρχιτεκτονικά δομημένο χώρο.”

 

Αναμνήσεις από τα χρόνια των σπουδών. Κάτι που δε θα ξεχάσετε ποτέ από εκείνη την εποχή;

M: “Τα φοιτητικά χρόνια στον Βόλο ήταν γεμάτα εμπειρίες, ταξίδια, ερεθίσματα, προβληματισμούς και αναζητήσεις, έτσι όπως πρέπει να είναι αυτά τα χρόνια. Η σχολή μάς τροφοδοτούσε συνεχώς με ερεθίσματα και εμείς ως φοιτητές  είχαμε όλον τον χρόνο και την ελευθερία να περπατήσουμε τα μονοπάτια της. Μία από τις πιο έντονες εμπειρίες ήταν κατά τη διάρκεια της διπλωματικής μας, που επιλέξαμε να στήσουμε μία κατοικία μεταποιώντας αντικείμενα που βρήκαμε στην πόλη. Εκείνο το καλοκαίρι, λοιπόν, αντί να χαιρόμαστε τις παραλίες, εμείς τριγυρνούσαμε στους δρόμους συλλέγοντας αντικείμενα, τα οποία στη συνέχεια μεταποιούσαμε στο εργαστήρι της σχολής. Το αποτέλεσμα ήταν σίγουρα μοναδικό και σε κάθε περίπτωση αξέχαστο.”

 

 

Πόσο εύκολα συνδυάζεται η δουλειά με την προσωπική ζωή; Είναι η αρχιτεκτονική ένας απαιτητικός κλάδος και σε ποια επίπεδα;

Σ: “Καθόλου εύκολα… Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια, λόγω του φόρτου εργασίας, ο προσωπικός χρόνος είναι ελάχιστος. Πολλές φορές απογοητευόμαστε και νιώθουμε εξαντλημένες, πάντοτε, όμως, όταν ένα project ολοκληρώνεται, το αποτέλεσμα μας ανταμείβει απίστευτα και μας δίνει δύναμη να συνεχίσουμε. Ο κλάδος είναι, δυστυχώς, απαιτητικός σε όλα τα επίπεδα. Εκτός των αντικειμενικών δυσκολιών στο κομμάτι του σχεδιασμού και των μελετών, καλούμαστε να εξυπηρετούμε και άλλους ρόλους. Η επαφή με τον πελάτη είναι αναπόφευκτα πολύ στενή, καθότι παρεμβαίνουμε στο χώρο που ζει ή εργάζεται. Επίσης, η ισορροπία μεταξύ των συνεργείων, των προμηθευτών και του πελάτη απαιτεί διπλωματικούς χειρισμούς, ώστε να επιτευχθεί το βέλτιστο αποτέλεσμα με τις λιγότερες εντάσεις και προβλήματα. Όλα αυτά, φυσικά, συνεπάγονται πολύωρα τηλεφωνήματα και μηνύματα εκτός ωραρίου, και μια επιπλέον ένταση στην καθημερινότητα, την οποία όμως πλεόν με τα χρόνια και την εμπειρία μάθαμε να διαχειριζόμαστε πολύ καλύτερα.”

 

 

Πώς επηρέασε το κομμάτι του εγκλεισμού λόγω Covid-19 το κομμάτι της δουλειάς σας και πόσο εύκολη ήταν η ομαλή επιστροφή στην κανονικότητα;

M: “Η αλήθεια είναι ότι ο δικός μας κλάδος δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα. Αν εξαιρέσουμε το πρώτο lock down, το οποίο δημιούργησε κάποια προβλήματα και καθυστερήσεις στα εργοτάξια λόγω των παραδόσεων από το εξωτερικό, το υπόλοιπο διάστημα η εργασιακή μας καθημερινότητα δεν επηρεάστηκε σχεδόν καθόλου. Παρ’ όλα αυτά, η ψυχολογική επιβάρυνση από τις νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν ήταν εξίσου σημαντική για εμάς, όπως και για τον περισσότερο κόσμο.”

 

Νιώσατε ποτέ σε όλη την επαγγελματική πορεία σας κάποιου είδους διάκριση ή σεξιστική συμπεριφορά; Πώς αντιδράσατε;

Σ: “Σίγουρα τα πρώτα χρόνια που ήμασταν πολύ πιο νέες στον χώρο, το «γιαπί» δεν ήταν το φιλικότερο περιβάλλον για εμάς. Χρειάζεται να κερδίσεις την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό των ανθρώπων που δουλεύουν στην κατασκευή, ώστε να μη σε αντιμετωπίζουν ως «αυτή που ζωγραφίζει» αλλά ως μηχανικό, ως συνεργάτη και ως τον άνθρωπο που είναι εκεί για να τους βοηθήσει να ολοκληρώσουν το έργο, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Παρ’ όλα αυτά, είμαστε και οι 2 αρκετά «αυστηρές», με αποτέλεσμα να μην αφήνουμε πολύ χώρο σε ανθρώπους με σεξιστική συμπεριφορά, τόσο στη δουλειά μας όσο και στην καθημερινότητά μας.”

 

Μία συμβουλή ή προτροπή στα κορίτσια που μόλις πέρασαν στην Αρχιτεκτονική;

Μ: “Αρχικά θα τις συμβούλευα να απορροφήσουν όλα όσα έχει να τους προσφέρει αυτή η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σχολή. Τα επόμενα χρόνια θα είναι, ίσως, τα πιο ελεύθερα στο κομμάτι της δημιουργίας, χωρίς κτιριοδομικούς και πολεοδομικούς κανονισμούς, χωρίς τις απαιτήσεις ιδιοκτητών και, κυρίως, χωρίς περιορισμούς στο budget. Oπότε θα τις προέτρεπα να το διασκεδάσουν όσο μπορούν!”

 

www.normless.gr

 

 

3+1. Polisgram Architects, Λουίζα Βαρελίδη & Στέλλα Παπάζογλου

Το αρχιτεκτονικό γραφείο Polisgram Architects, ιδρύθηκε το 2016 από τη Λουίζα Βαρελίδη και τη Στέλλα Παπάζογλου. Η Λουίζα Βαρελίδη είναι απόφοιτος της Αρχιτεκτονικής Σχολής Πατρών, ενώ η Στέλλα Παπάζογλου έχει αποφοιτήσει από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συνέχισαν και οι δύο τις σπουδές τους στην αρχιτεκτονική σχολή Bartlett του πανεπιστημίου UC στο Λονδίνο, όπου και γνωρίστηκαν. Έτσι ξεκίνησε η κοινή τους πορεία, αρχικά ακαδημαϊκά και στη συνέχεια με μικρά βήματα, μέχρι την δημιουργία του γραφείου τους, το οποίο εδρεύει τόσο στην Αθήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη, με έντονη δραστηριότητα και στα νησιά των Κυκλάδων. Έχουν ένα ευρύ φάσμα σχεδιασμού και κατασκευής, διατηρώντας αδιάσπαστη τη σχέση ανάμεσα στα δύο. Πιστεύουν στην αυθεντικότητα της αρχιτεκτονικής, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από μοναδικούς τρόπους παραγωγής της. Η κύρια κλίμακα στην οποία δραστηριοποιούνται είναι αυτή της κατοικίας και της μικρής ξενοδοχειακής μονάδας, συνδυάζοντάς το με ειδικές κατασκευές, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες αυτών των projects. Για τις Polisgram Architects, οι ιδέες δεν θα πρέπει να διαχωρίζονται από την πρακτική και ο βασικότερος τρόπος να εκφραστούν αυτές οι ιδέες στην πράξη είναι εισάγοντας νέες σχεδιαστικές ποιότητες και διατηρώντας άρρηκτη την σχέση τους με την έννοια της υλικότητας. Κάθε έργο έχει σαν στόχο την δημιουργία μιας ιδιαίτερης αισθητικής μέσα από την σύζευξη της τοπικής τεχνογνωσίας με σύγχρονα υλικά και τεχνολογίες.

 

 

Πότε θυμάστε να ονειρεύεστε για πρώτη φορά τον εαυτό σας αρχιτέκτονα και τις σας γοήτευε πάντα στο αντικείμενο αυτό;

Σ: “Ως παιδάκι, θυμάμαι τον πατέρα μου – επίσης αρχιτέκτονα- να έχει πάντα στο πίσω μέρος του πακέτου με τα τσιγάρα του μία μικρή κάτοψη ή κάποιο σκίτσο. Έτσι κι εγώ άρχισα να προσπαθώ να λύσω τα «προβλήματα» που με απασχολούσαν, όπως το πού θα βάλουμε το χριστουγεννιάτικο δέντρο, χρησιμοποιώντας την κάτοψη σαν εργαλείο. Δεν μπορώ να πω πως από παιδί ήξερα ότι θα γίνω αρχιτέκτονας, αντιθέτως, πέρασα από πολλά και διάφορα εναλλακτικά επαγγέλματα. Ωστόσο, νομίζω ότι αυτό που με οδήγησε στην απόφαση να ακολουθήσω την αρχιτεκτονική είναι πως πάντα ένιωθα ότι αυτό το επάγγελμα σου επιτρέπει μία μεγαλύτερη ελευθερία πνεύματος, δημιουργίας και έκφρασης.”

 

Λ: “Ίσως είναι κλισέ, αλλά πάντα θυμάμαι τον εαυτό μου από μικρό παιδί να γοητεύομαι από το δομημένο περιβάλλον γύρω μου, να παρατηρώ κτίρια με μεγάλο ενδιαφέρον και να προσπαθώ να τα αποτυπώσω στο χαρτί  -όχι με μεγάλη επιτυχία τις περισσότερες φορές. Σίγουρα έπαιξε σημαντικό ρόλο και το ότι στο οικογενειακό μου περιβάλλον υπάρχει μια πληθώρα μηχανικών, οπότε από μικρή ηλικία είχα έρθει σε επαφή με τον κλάδο. Θα έλεγα ότι είναι ένα συναρπαστικό επάγγελμα, το οποίο συνδυάζει τη δημιουργική έκφραση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού με την απτή πραγματικότητα της κατασκευής, δίνοντάς σου ατέλειωτες δυνατότητες έκφρασης και εξέλιξης.”

 

 

Αναμνήσεις από τα χρόνια των σπουδών. Κάτι που δε θα ξεχάσετε ποτέ από εκείνη την εποχή;

Σ: “Αρχικά να πω, πως ανεξαρτήτως της επαγγελματικής εξέλιξης, οι αρχιτεκτονικές σπουδές είναι ωραίες, σου ανοίγουν ορίζοντες, σε βοηθούν να σκεφτείς πιο σφαιρικά και σου μαθαίνουν να λειτουργείς σε ομάδες. Δε θα ξεχάσω τα ατελείωτα ξενύχτια με συμφοιτητές τις μέρες πριν την παράδοση, τη χαρά ή και την απογοήτευση μετά από κάθε διόρθωση, και φυσικά το κάμπινγκ του ΑΠΘ με το τέλος κάθε θερινής εξεταστικής!”

 

Λ: “Μπορώ να πω με μεγάλη σιγουριά πως ήταν πολύ συναρπάστικα τα χρόνια των σπουδών, ειδικά σε μια φοιτητούπολη όπως η Πάτρα. Θυμάμαι τις αμέτρητες ώρες στα εργαστήρια της σχολής, που κάποιες φορές κατέληγαν σε πάρτυ τις βραδινές ώρες, το ομαδικό πνεύμα που κυριαρχούσε στο ακαδημαϊκό περιβάλλον και θα έπρεπε να κυριαρχεί και μετέπειτα στο επάγγελμα, αλλά και την ελευθερία για δημιουργία χωρίς περιορισμούς και όρους δόμησης!”

 

 

Πόσο εύκολα συνδυάζεται η δουλειά με την προσωπική ζωή; Είναι η αρχιτεκτονική ένας απαιτητικός κλάδος και σε ποια επίπεδα;

Σ: “Αυτό είναι πάντα μία πρόκληση, σε κάθε επάγγελμα. Η διαφύλαξη της προσωπικής ζωής, για μένα είναι εξίσου σημαντική με μία επιτυχημένη επαγγελματική πορεία. Θεωρώ πως η αρχιτεκτονική είναι απαιτητικός κλάδος γιατί υπάρχει πολύς κόσμος που δεν αντιλαμβάνεται τι είναι η αρχιτεκτονική και ποια η χρησιμότητά της. Είναι μέρος της δουλειάς μας να περάσουμε αυτή τη γνώση στον κόσμο και να τους εξηγήσουμε ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος του αρχιτέκτονα, καθώς επίσης πως η επιλογή του να δουλέψεις ένα πρότζκετ με αρχιτέκτονα δεν αποτελεί πολυτέλεια. Αντιθέτως, ο αρχιτέκτονας ως ο συνθέτης ενός έργου αποτελεί αναγκαιότητα, και προκειμένου να ζούμε σε ένα ποιοτικά δομημένο περιβάλλον πρέπει αυτό να γίνει αντιληπτό από την πλειοψηφία. Η αρχιτεκτονική δεν τελειώνει ποτέ, από τη μία ένας αρχιτέκτονας μπορεί να βελτιώνει το έργο του για πάντα και από την άλλη ο πελάτης, που μέσα από αυτή την δημιουργία εκφράζεται και ο ίδιος, μπορεί να βλέπει διαρκώς νέες δυνατότητες, με αποτέλεσμα να μη σταματούν οι αλλαγές. Είναι, λοιπόν, κάποιες φορές δύσκολο να μπει ένα όριο και μία τελεία.”

 

Λ: “Η αρχιτεκτονική είναι ένας απαιτητικός κλάδος και ακόμα περισσότερο όταν εξασκείται σαν ελεύθερο επάγγελμα. Για εμένα, πρέπει να υπάρχει αρκετός χρόνος τόσο για τη δουλειά όσο και για την προσωπική ζωή, για να μπορείς να είσαι παραγωγικός αλλά και ευτυχισμένος! Η μεγαλύτερη πρόκληση που έχω συναντήσει ως επαγγελματίας είναι η οπισθοδρομική άποψη που υπάρχει -δυστυχώς ακόμα- στη χώρα μας, ότι ο αρχιτέκτονας είναι μια πολυτέλεια που απαιτείται μόνο στα έργα με υψηλό προϋπολογισμό ή ούτε και σε αυτά. Εμείς, σαν αρχιτέκτονες, πρέπει να προσπαθούμε να εξελισσόμαστε συνεχώς και να δημιουργούμε χώρους λειτουργικούς και μοναδικούς, οι οποίοι θα επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα του επαγγέλματός μας.”

 

 

Πώς επηρέασε το κομμάτι του εγκλεισμού λόγω Covid-19 το κομμάτι της δουλειάς σας και πόσο εύκολη ήταν η ομαλή επιστροφή στην κανονικότητα;

Σ & Λ: “Στην πρώτη καραντίνα τον Μάρτιο του 2020, που πάγωσαν όλοι και όλα, αντιμετωπίσαμε μία παύση εργασιών, η οποία  σύντομα επανεκκίνησε. Πέρα από αυτό το διάστημα, μπορούμε να πούμε ότι η δουλειά είχε μία σχετικά κανονική ροή. Το κύριο κομμάτι που μας δυσκόλεψε, αποτέλεσμα των συνθηκών του Covid-19, ήταν οι καθυστερήσεις που έχουν προκύψει στις υπηρεσίες λόγω τηλεργασίας, αλλά και σε προμήθεια υλικών.”

 

Νιώσατε ποτέ σε όλη την επαγγελματική πορεία σας κάποιου είδους διάκριση ή σεξιστική συμπεριφορά; Πώς αντιδράσατε;

Σ & Λ: “Έχουμε βιώσει κάποια δυσπιστία, ιδίως στα πρώτα χρόνια της κοινής επαγγελματικής μας πορείας, η οποία όμως με προσπάθεια, συνέπεια και αγάπη για το αντικείμενο, θεωρούμε πως έχει ξεπεραστεί. Πιστεύουμε ότι έχουμε μπει σε μία νέα εποχή, και ο ρόλος της γυναίκας στην αγορά εργασίας αρχίζει πια να διαφοροποιείται. Δείγμα αυτού -στον χώρο της αρχιτεκτονικής τουλάχιστον- είναι πως τα τελευταία χρόνια σε αντίθεση με παλαιότερα, βλέπουμε αρχιτεκτονικά σχήματα τα οποία ηγούνται γυναίκες.”

 

Μία συμβουλή ή προτροπή στα κορίτσια που μόλις πέρασαν στην Αρχιτεκτονική;

Σ & Λ: “Να απολαύσουν όσο μπορούν την διάρκεια των σπουδών τους και να αφήσουν τη δημιουργικότητά τους ελεύθερη! Να ταξιδέψουν όσο και όπου μπορούν, και να βιώσουν την Αρχιτεκτονική από κοντά. Να κάνουν κάποια πρακτική αν είναι δυνατόν προτού τελειώσουν τις σπουδές τους, ώστε να αποκτήσουν μία επαφή με την αγορά εργασίας. Να δουν πολλές ταινίες, να διαβάσουν βιβλία και να ανακαλύψουν μουσικές, να κάνουν γενικά όλα όσα δεν θα έχουν την πολυτέλεια του χρόνου να κάνουν αργότερα, και ας μην πάρουν τόσο μεγάλο βαθμό στην εργασία… Να δοκιμάσουν πολλές συνεργασίες κατά τη διάρκεια της σχολής, καθώς κάθε άνθρωπος που δουλεύει δίπλα μας έχει να μας δώσει κάτι διαφορετικό. Είναι πολύ σημαντικό να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα του άλλου και να μαθαίνουμε από αυτή. Η Αρχιτεκτονική ανοίγει μία σειρά από επαγγελματικές επιλογές, οπότε θα προτρέπαμε την κάθε μέλλουσα αρχιτεκτόνισσα να τις εξερευνήσει και να μη διστάσει να ακολουθήσει την πορεία που τη μαγεύει, όσο δύσκολη κι αν μοιάζει. Όταν κάτι το αγαπάς, όλα βρίσκουν το δρόμο τους!”

 

www.polisgram.gr