Eν αναμονή της Καθαράς Δευτέρας συγκεντρώσαμε παράξενα ελληνικά έθιμα, που αναβιώνουν κάθε χρόνο τέτοια μέρα, σκορπώντας χαρά!
Μια ανάσα πριν τον εορτασμό της Καθαράς Δευτέρας, γνωστής και ως Κούλουμα, αναζητούμε τρόπους για να “ξεφύγουμε” από την καθημερινότητα. Η συγεκριμένη μέρα έχει συνδεθεί με εξορμήσεις στη φύση και πέταγμα του χαρταετού. Υπάρχουν, όμως, πάρα πολλά έθιμα ανά την Ελλάδα, που συνδέονται με την Καθαρά Δευτέρα.
Αν, λοιπόν, είχατε στο μυαλό σας κάποια εκδρομή για το τριήμερο, σας εξάπτουμε τη φαντασία, για να βιώσετε τον εορτασμό των εθίμων από κοντά.
Πού έχουν τις ρίζες τους τα Κούλουμα;
Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την ετυμολογία του ονόματος “Κούλουμα” και τις αρχές του εορτασμού. Ίσως, προήλθε από τον αναγραμματισμό της λατινικής λέξης cumulus, που σημαίνει σωρός, αφθονία ή επίλογος, υποδηλώνοντας το μεγάλο φαγοπότι και τη λήξη της αποκριάς. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές, ο όρος είναι αθηναϊκός και σχετίζεται με τις κολώνες του ναού του Ολυμπίου Διός, που τις αποκαλούσαν στη νεότερη ιστορία οι Αθηναίοι columna (κόλουμνα, κούλoυμνα, κούλουμα). Εκεί, οι Αθηναίοι συνήθιζαν να γιορτάζουν την Καθαρή Δευτέρα. Άλλες πηγές αναφέρουν την καταγωγή του εθίμου από την Κωνσταντινούπολη. Τότε, εορταζόταν μεγαλοπρεπώς, με πλήθος κόσμου που συνέρρεε σε έναν από τους επτά λόφους της πόλης, στον οικισμό των Ταταούλων.
Πολλές δεκαετίες πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα Κούλουμα γιορτάζονταν στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου, με τους Αθηναίους να πίνουν και να τρώνε μέχρι τη δύση του ήλιου. Μάλιστα, πολλοί χόρευαν υπό τους ήχους της παραδοσιακής Λατέρνας. Το σούρουπο, οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας έστηναν χορό -κυρίως τσάμικο- γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός, παρουσία των Βασιλέων.
Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι από τον χριστιανικό λαό και σημαίνει πνευματική και σωματική κάθαρση. Με αυτήν τη μέρα σηματοδοτείται η έναρξη της Σαρακοστής και το τέλος της Αποκριάς. Μια άλλη εκδοχή είναι πως ονομάστηκε έτσι, επειδή οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σκεύη τους όλη μέρα από το φαγοπότι της αποκριάς.
Τα διαφορετικά έθιμα, που συνδέονται με τον εορτασμό της Καθαράς Δευτέρας, είναι πολλά και ενδιαφέροντα. Ας δούμε μερικά από αυτά:
Το πέταγμα του χαρταετού
Το πιο διαδεδομένο έθιμο είναι, φυσικά, το πέταγμα του αετού, αλλά και το σαρακοστιανό τραπέζι, το οποίο περιλαμβάνει την πατροπαράδοτη λαγάνα, ταραμά, ελιές, όσπρια και θαλασσινά.
Για πρώτη φορά το πέταγμα του χαρταετού συναντάται στην κινέζικη παράδοση, πριν 3.000 χρόνια. Οι Κινέζοι πίστευαν ότι το πέταγμα του χαρταετού συμβόλιζε το πέταγμα της ψυχής του ανθρώπου ψηλά προς τον Θεό. Μάλιστα, πίστευαν πως όσο πιο ψηλά φτάσει ο χαρταετός, τόσο πιο πιθανό είναι εκείνος να ακούσει τις προσευχές τους.
Το γαϊτανάκι
Πρόκειται για χορευτικό έθιμο, που έφεραν μαζί τους οι Έλληνες της Μικράς Ασίας. Σήμερα, παρουσιάζει πολλές παραλλαγές ανά την Ελλάδα. Ο κυκλικός χορός με τις πολύχρωμες μεταξωτές κορδέλες συμβολίζει τον κύκλο της ζωής, από τη γέννηση στον θάνατο, από τον χειμώνα στην άνοιξη, από τη χαρά στη λύπη…
Του Κουτρούλη ο γάμος
Είναι ένα σατυρικό έθιμο, που αναβιώνει κάθε χρόνο τέτοια μέρα στη Μεθώνη Μεσσηνίας, σε συνδυασμό με τρικούβερτο γλέντι. Η γνωστή φράση “Του Κουτρούλη ο γάμος” έχει τις ρίζες της σε μια ιστορία του 14ου αιώνα. Ο Ιωάννης Κουτρούλης ερωτεύτηκε μια παντρεμένη. Προσπαθούσε επί χρόνια να την παντρευτεί ανεπιτυχώς, αφού -σύμφωνα με τον νόμο- εκείνη δεν μπορούσε να πάρει διαζύγιο. Τελικά, μετά από 17 χρόνια και με τη βοήθεια του ίδιου του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, κατάφεραν να πραγματοποιήσουν τον γάμο τους το 1405 μ.Χ. Το τρικούβερτο γλέντι τους κράτησε πολλές μέρες!
Το αλευρομουντζούρωμα στο Γαλαξίδι
Η παράδοση του αλευρομουντζουρώματος ξεκινάει πριν το 1800. Κάθε χρόνο τέτοια μέρα, το Γαλαξίδι μεταρέπεται σε πεδίο μάχης. Κάτοικοι κάθε ηλικίας και επισκέπτες μαζεύονται στην παραλία με σακούλες γεμάτες αλεύρι, φούμο, κάρβουνο, χαρτοπόλεμο και “μουντζουρώνουν” ο ένας τον άλλο!
Σύμφωνα με πηγές, το έθιμο προέρχεται από τη βυζαντινή περίοδο και τους παλιάτσους του Ιπποδρόμου, που μουντζούρωναν τα πρόσωπά τους. Άλλες υποστηρίζουν ότι σχετίζεται με ανάλογα έθιμα της Σικελίας, που έφεραν μαζί τους οι ναυτικοί της εποχής.
Το έθιμο του Αγά
Έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία και αναβιώνει στα Μεστά και στους Ολύμπους της Χίου. Δημιουργήθηκε από την αγανάκτηση των Χιωτών απέναντι στη συμπεριφορά των Τούρκων καδήδων (δικαστών), που τους τιμωρούσαν με την πρώτη ευκαιρία. Ο Αγάς καταδικάζει με χιούμορ και πειράγματα τους θεατές του εθίμου. Πρόκειται για ένα ιδιότυπο δικαστήριο, από το οποίο δε γλιτώνει κανείς, χωρίς να καταβάλει πρόστιμο!
Μπουρανί
Ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα πραγματοποιείται στον Τύρναβο της Λάρισας. Με αυτό αναβιώνεται η γιορτή του φαλλού, που συμβολίζει την αναπαραγωγή και τη γονιμότητα. Το Μπουρανί είναι απομεινάρι των βακχικών εορτασμών. Την Καθαρά Δευτέρα, οι ντόπιοι τιμούν τον θεό της βλάστησης και της γονιμότητας, πίνοντας, τραγουδώντας, χορεύοντας, κρατώντας ψεύτικους φαλλούς και τρώγοντας το Μπουρανί. Πρόκειται για μια αλάδωτη χορτόσουπα από τσουκνίδες και σπανάκι, την οποία φτιάχνουν οι άντρες στον δρόμο. Όλο το έθιμο περιλαμβάνει άσεμνα τραγούδια και χειρονομίες, που προκαλούν σε όλους γέλιο.
Κάψιμο του Τζάρου
Έθιμο της Ξάνθης, το οποίο έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης. Έτσι, κάθε χρόνο τέτοια μέρα αναβιώνει από τους κατοίκους του συνοικισμού, στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου. Ο Τζάρος, ή Τζάρους, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ήταν ένα κατασκευασμένο ανθρώπινο ομοίωμα, τοποθετημένο πάνω σε έναν σωρό από πουρνάρια. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς καίγεται σε πλατείες και υψώματα. Το έθιμο ακολουθείται από μεγάλο εορτασμό και φαγοπότι.
Εσείς, τελικά, ποιο θα διαλέξετε να γιορτάσετε από κοντά; Ό,τι κι αν επιλέξετε, σας ευχόμαστε μια υπέροχη Καθαρά Δευτέρα!
