Ο Άρης Σερβετάλης, υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση της συζύγου του, Έφης Μπίρμπα, καταδύεται στο Όνειρο ενός Γελοίου του Ντοστογιέφσκι και αναζητά τη δική του αλήθεια.
Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ηθοποιούς της γενιάς του -και όχι αδίκως. Ο Άρης Σερβετάλης έχει μία μοναδική ικανότητα να μιλά δυνατά με το έργο του, διάγοντας έναν βίο σχεδόν ασκητικό. Πιστός υπηρέτης της τέχνης του, έχει απασχολήσει πολύ έντονα το κοινό και για την πίστη του στον Θεό. Έχει δεχτεί, μάλιστα, ουκ ολίγη κριτική για αυτήν του την επιλογή. Ωστόσο, την αλήθεια του δεν τη διαπραγματεύεται, γιατί, όπως ο ίδιος λέει, “όλοι είμαστε διαφορετικοί άνθρωποι”…
Στο έργο του “Το όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου” ο Ντοστογιέφσκι μιλά για όλα όσα συνθέτουν τη ζωή μας. Η οδύνη, η χαρά, ο εγωισμός, η ανιδιοτέλεια, η αγάπη για τον πλησίον, ο σεβασμός στη γη, η ροπή μας προς τη διαφθορά, όλα είναι εκεί. Ήταν αυτός ο λόγος που επιλέξατε με τη σύζυγό σας να το αποδώσετε θεατρικά και να το ταξιδέψετε αυτό το καλοκαίρι ανά την Ελλάδα;
Όλα όσα αναφέρατε είναι τα βαθύτερα νοήματα του έργου. Είναι η αναζήτηση του ποιος είναι ο στόχος και η ουσία της ανθρώπινης φύσης. Το θέμα είναι πώς ο καθένας μας τα ερμηνεύει, μέσα από τα βιώματά του. Εκεί έρχεται η προσωπική εκτίμηση του καθενός μας, σε σχέση με τους άλλους ή με τις επιλογές μας. Πώς κρίνουμε τα πράγματα και σε τι αποσκοπούμε. Νομίζω ότι στη σημερινή εποχή είμαστε λίγο αποπροσανατολισμένοι από την ουσία. Δεν εστιάζουμε στον αυτοπροσδιορισμό, στο πώς τοποθετούμαστε εμείς απέναντι στα πράγματα που νοηματοδοτούν τη ζωή μας. Πλέον, στρεφόμαστε σε μία εφήμερη απόλαυση, όχι σε μία ουσιαστική, που καλύπτει το κενό.
Πιστεύετε ότι όλα πηγάζουν από το πώς ο καθένας μας αντιλαμβάνεται τον εαυτό του;
Ο Ντοστογιέσκι αυτό λέει. Ο άνθρωπος, ο χαρακτήρας του, βίωσε την απόλυτη αλήθεια. Η αλήθεια είναι πρόσωπο, δεν είναι ούτε ιδέα, ούτε έννοια, ούτε σκέψη. Αυτή καθορίζει και νοηματοδοτεί την πορεία του ανθρώπου. Η αλήθεια είναι ο κατασκευαστής του προσώπου. Μέσω αυτής έρχεται το πρόσωπο στην αυτογνωσία. Μέσα από το ότι μπορείς να διαχειριστείς κάπως τον εαυτό σου, να τον καθορίσεις. Κι αυτό δεν είναι εγωιστικό! Ίσα ίσα, βλέπεις την αδυναμία σου και προσπαθείς με έναν τρόπο να πορευτείς, βελτιώνοντας τα ψεγάδια σου. Σιγά σιγά, όσο γίνεσαι πρόσωπο, νομίζω ότι εξυγιαίνεται και η κοινωνία, που είναι το σύνολο των προσώπων. Στη σημερινή εποχή, είμαστε περισσότερο μονάδες, άτομα ως αριθμοί. Και γι’ αυτό είμαστε περισσότερο αγέλη, παρά πρόσωπα που μπορούν να κρίνουν, να έχουν ελεύθερη βούληση και να επιλέγουν με έναν υγιή τρόπο.
Ο ήρωας ξεκινάει με μία γενναία παραδοχή. Παραδέχεται ότι είναι γελοίος. Κατά την άποψή σας τι μας κάνει γελοίους σήμερα και γιατί είναι τόσο δύσκολο να το δούμε, να το παραδεχτούμε και, εν τέλει, να το ξεπεράσουμε;
Νομίζω ότι διακατεχόμαστε από μία σοβαροφάνεια. Η γελοιότητα είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο με βαθιά νοήματα, γιατί περικλείει και το κωμικό και το τραγικό. Αυτό, νομίζω, το έχει αντιληφθεί πολύ βαθιά ο Ντοστογιέφσκι. Εμείς σήμερα μπορεί να χαρακτηρίσουμε κάποιον γελοίο, επειδή μπορεί να διαφέρει από τους υπόλοιπους, να έχει μια διαφορετική θέση ή τρόπο ζωής. Καταφεύγουμε σε χαρακτηρισμούς με μία ευκολία. Θα έπρεπε, όμως, να μη χαρακτηρίζουμε τόσο εύκολα τους ανθρώπους. Ο χρόνος δείχνει τις επιλογές του καθενός. Στο συγκεκριμένο έργο ο χαρακτήρας έχει αποδεχτεί τη γελοιότητά του. Παραδέχεται ότι ο ίδιος διέφθειρε τους ανθρώπους, μέσα από το όνειρο που είδε. Και συναισθάνεται ότι έχει πολύ μεγάλη ευθύνη, όχι μόνο για τον εαυτό του, αλλά και για την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας και φύσης.
Το έργο γράφτηκε το 1877, σχεδόν 150 χρόνια πριν. Σας προβληματίζει που παραμένει τόσο επίκαιρο; Ακόμα παλεύουμε οι άνθρωποι με τις ίδιες ερωτήσεις…
Κανονικά αυτά δε θα έπρεπε να μας κάνουν εντύπωση. Έχει αποδειχτεί ότι η ιστορία κάνει κύκλους. Πόσω μάλλον η ανθρώπινη φύση, που από τη δημιουργία της μέχρι τώρα την απασχολούν τα ίδια ερωτήματα. Ο άνθρωπος, μετά την Πτώση, συνεχώς απασχολείται από τα ίδια υπαρξιακά ζητήματα. Ποιος είναι; Τι κάνει; Ποιος είναι ο σκοπός της ζωής του; Τι τον αποπροσανατολίζει; Τι είναι το πάθος; Γιατί τα πάθη του μουδιάζουν τις αισθήσεις και ουσιαστικά υποδουλώνεται σε αυτά; Ποιος είναι ο ελεύθερος άνθρωπος; Τι είναι όνειρο και τι πραγματικότητα; Τι είναι αλήθεια; Όλα αυτά είναι ερωτήματα και προβληματισμοί, που διατρέχουν την ανθρώπινη φύση από το μηδέν μέχρι τώρα. Και μάλλον θα συνεχίσουν…
Στο τέλος του έργου ο γελοίος διερωτάται: “Πώς να κάνω, για να φτιάξω τον παράδεισο;”. Εσείς προσωπικά έχετε απαντήσει σε αυτό το ερώτημα;
Εγώ πιστεύω στον Θεό. Αυτά τα ζητήματα, από τη στιγμή που μπαίνεις στη συχνότητα του Θεού, λύνονται, γιατί αισθάνεσαι ότι δεν μπορείς να κάνεις εσύ πολλά πράγματα. Είναι “δωράκια” που έρχονται άνωθεν και τα χαριτώνεσαι. Μπαίνεις σε μια διαδικασία πολλές φορές ακόμα και να ζήσεις τον παράδεισο. Όπως λέει και ο Ντοστογιέφσκι, από τη στιγμή που κάποιος βιώνει την αλήθεια και θέλει να ζήσει μέσα στην αλήθεια, μπορεί να βιώσει τον παράδεισο στη γη. Αυτή είναι η Χάρη, που μας δωρίζεται, αρκεί να έχουμε την προαίρεση να αγωνιστούμε γι’ αυτήν.
Η σύζυγός σας, Έφη Μπίρμπα, υπογράφει τη σκηνοθεσία της παράστασης και δεν είναι η πρώτη φορά που σας σκηνοθετεί. Ωστόσο, είναι η πρώτη φορά που μοιράζεστε μαζί τη σκηνή. Το ίδιο το έργο σας οδήγησε σε αυτήν την επί σκηνής συνύπαρξη;
Με την Έφη έχουμε συνυπάρξει σκηνοθετικά και στον “Σωσία”, τα “Ωραία Χέρια”, τον “Δον Κιχώτη”, τον “Ριχάρδο”… Νομίζω ότι η μελέτη μας πάνω στο έργο μάς οδήγησε στο να μοιραστούμε για πρώτη φορά και τη σκηνή. Όπως και η σκηνοθετική ανάγνωση της Έφης πάνω στο έργο, η οποία εμφάνισε την ανάγκη να παρουσιαστεί ένα πλάσμα-οδηγός, που καθοδηγεί τη σκέψη και το μυαλό του χαρακτήρα μέσα σε μια ονειρική διάσταση. Νομίζω ότι το καταλληλότερο άτομο να γίνει επί σκηνής αυτό το πλάσμα-οδηγός ήταν η Έφη, μιας και καθοδηγεί την παράσταση και από τη σκοπιά της σκηνοθέτιδος.
Πέραν των θεάτρων, σας βλέπουμε και στα θερινά σινεμά, στην “Αγέλη Προβάτων” του Δημήτρη Κανελλόπουλου. Μιλήστε μου για τον Αποστόλη, τον ρόλο που σας χάρισε βραβείο Ίρις Β’ αντρικού ρόλου…
Αυτή η ταινία γυρίστηκε πριν τρία χρόνια στην Τρίπολη, αλλά -λόγω της επιδημίας και με όσα έγιναν- δεν μπορούσε να βγει στις αίθουσες. Ο Αποστόλης είναι ένας άνθρωπος που διατηρεί ένα μίνι μάρκετ και έχει πάθος με το αλκοόλ. Αντιμετωπίζει διάφορα προβλήματα και έχει μια παρέα, σχεδόν από τα σχολικά του χρόνια. Αυτή η παρέα έμπλεξε με έναν τοκογλύφο. Σιγά σιγά, μέσα από αυτήν την εμπλοκή, αρχίζουν με έναν ωραίο τρόπο να διαφαίνονται και οι εσωτερικές αλλοιώσεις αυτών των ανθρώπων και η παθογένεια της μικρής κοινωνίας. Η τακτική των ανθρώπων, που πολλές φορές κρύβονται μέσα σε ομάδες και δεν αντιμετωπίζουν τα πράγματα, αλλά περιμένουν οι άλλοι να κάνουν κάτι για αυτούς.
Πάντως, είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι συνέπεσαν χρονικά η παράσταση με την προβολή της ταινίας, καθώς και τα δύο έργα πραγματεύονται στη βάση τους το εγώ και το όλον…
Ήταν μια ευτυχής συγκυρία. Είναι αυτό που λέγαμε για τα ερωτήματα που διέπουν τον άνθρωπο έτσι κι αλλιώς. Γι’ αυτό, διαβάζοντας το Όνειρο ακόμα και σε 150 χρόνια από τώρα, πάλι θα σου εμφανίζει κάτι νέο. Γιατί πραγματεύεται θέματα βαθιά, πυρηνικά της ανθρώπινης φύσης και του ανθρώπινου προβληματισμού. Είναι σαν τα έργα μεγάλων τραγικών, όπως ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης…
Βλέποντας την καλλιτεχνική σας πορεία, νιώθω πως έχετε μια ροπή στην ερμηνεία αντιηρώων, ανθρώπων που βιώνουν οριακές καταστάσεις, που έχουν μεγάλα πάθη. Είναι συνειδητή αυτή η επιλογή ή τυχαίο γεγονός;
Τυχαίο δεν είναι, όχι! Προφανώς υπάρχει μία έλξη, γιατί βασανίζομαι κι εγώ από προσωπικά βιώματα, από τις δικές μου πτώσεις και τα δικά μου πάθη. Αποκαλύπτεσαι μέσα από τα αδιέξοδά σου, μέσα από τις πτώσεις σου και μέσα από την καθημερινότητα, που πολλές φορές μπορεί να σε οδηγεί σε ένα πάθος, να σε αποπροσανατολίζει. Επομένως, χρειάζεσαι κάτι για να επανέλθεις. Όλα αυτά τα κείμενα, που διαχειρίζονται ή καταπιάνονται με αυτήν την πορεία του ανθρώπου, με έλκουν. Όχι μόνο εμένα, αλλά και την Έφη. Και έτσι υπάρχει ακόμα ένας κοινός παρονομαστής.
Τελικά, η τέχνη είναι ο δικός σας τρόπος να κηρύττετε την αλήθεια;
Ο καθένας, μέσα από το μετερίζι του, προσπαθεί να τοποθετηθεί και να καταπιαστεί με αυτά που τον ενδιαφέρουν και τον απασχολούν. Το θέατρο -και γενικότερα η καλλιτεχνική τοποθέτηση πάνω στα έργα μέσα από τις συμμετοχές μας- είναι το δικό μας βήμα, για να εναποθέσουμε τους προβληματισμούς και κάποιες απόψεις μας.
Και η κριτική που έχετε δεχτεί ανά καιρούς; Σας έχει προβληματίσει;
Η κριτική είναι καλοπροαίρετη, όταν δε λειτουργεί εμπαθώς. Από εκεί και πέρα, δεν μπορείς να αρέσεις σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν άνθρωποι με τους οποίους μπορεί να υπάρχει ένας κοινός προβληματισμός. Υπάρχουν και κάποιοι που δεν τους απασχολεί καν αυτού του είδους η σκέψη. Κι αυτό είναι κατανοητό. Όλοι είμαστε διαφορετικοί άνθρωποι, δεν μπορεί να είμαστε το ίδιο.
Και ποιο είναι το δικό σας όνειρο για τη συνέχεια;
Το δικό μου όνειρο είναι σε βραχυπρόθεσμη κλίμακα. Δεν κάνω μακροπρόθεσμες σκέψεις ή όνειρα. Ειδικά τώρα, που είμαστε σε έναν μετεωρισμό και είναι δύσκολες οι εποχές, πάμε μέρα με τη μέρα και βλέποντας… Έχει ο Θεός!
Το Όνειρο ενός Γελοίου
του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι
- Σκηνοθεσία – εικαστική εγκατάσταση – σχεδιασμός κοστουμιών: Έφη Μπίρμπα
- Απόδοση – δραματουργία: Άρης Σερβετάλης – Έφη Μπίρμπα
- Ερμηνεύουν: Άρης Σερβετάλης, Έφη Μπίρμπα
- Μουσική: Vangelino Currentzis
- Σχεδιασμός φωτισμού: Γιώργος Καρβέλας
- Καλλιτεχνική συνεργάτις: Βάσια Λύρη
- Sound design: Κώστας Μιχόπουλος
- Κινηματογράφιση – trailer: MakeYourOwnFilms – Γρηγόρης Πανόπουλος
- Φωτογραφίες παράστασης: Γιώργος Καπλανίδης
- Παραγωγή: Τεχνηχώρος
- Social Media – διαφήμιση: Renegade Media, Βασίλης Ζαρκαδούλας
Παρασκευή 8/7 και Σάββατο 9/7, Θέατρο Κήπου, Θεσσαλονίκη (Έναρξη: 21.30)
και σε επιλεγμένα θέατρα σε όλη την Ελλάδα
Διάρκεια παράστασης: 80 λεπτά
Προπώληση εισιτηρίων: viva.gr
