Από την Κομοτηνή ως τη Ρόδο κι από τα Χανιά ως την Άμφισσα, αυτά είναι τα Ιστορικά Καφέ που εγγράφηκαν στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.
Άρωμα ελληνικού καφέ ψημένου στη χόβολη… Ένα μικρό λουκουμάκι τριαντάφυλλο, πασπαλισμένο με άχνη… Το ζεστό φλιτζάνι ακουμπά πάνω στο ψυχρό μαρμάρινο τραπεζάκι. Πόσες σπουδαίες ιστορίες έχουν γραφτεί με φόντο τα παραδοσιακά καφενεία;
Κάποια από αυτά λειτουργούν περισσότερα από 100 χρόνια. Άλλα στεγάζονται σε ιστορικά κτίρια περασμένων αιώνων. Ανέκαθεν σημεία συνάντησης και συναναστροφής συγγραφέων, ποιητών, αριστοκρατών, πολιτικών, διανοούμενων, αλλά και ανθρώπων κάθε κοινωνικής τάξης, τα Ιστορικά Καφέ είναι “θεματοφύλακες” αμέτρητων μοναδικών ιστοριών. Αυτές οι ανεκτίμητης αξίας ιστορίες εξασφάλισαν -δικαίως- στα Ιστορικά Καφέ μια θέση στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.
Τα Ιστορικά Καφέ, που ακολουθούν, έχουν συμβάλει πολλαπλά στη διαμόρφωση πολιτισμικών πρακτικών εντός του αστικού χώρου, τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα. Γι’ αυτό αξίζει να τα γνωρίζουμε…
Καφέ Κήπος, Χανιά
Το Ιστορικό Καφέ “Κήπος” άνοιξε τις πύλες του στα Χανιά της Κρήτης το 1870. Ελευθέριος Βενιζέλος, Νίκος Καζαντζάκης, καλλιτέχνες και σημαντικοί άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών έχουν απολαύσει τον καφέ τους στα τραπεζάκια του. Ο Βασίλης Σταθάκης ανέλαβε ως ιδιοκτήτης της επιχείρησης το 1988. Τον Αύγουστο του 2013, οργανώθηκε και εγκαινιάστηκε στο καφέ η Έκθεση Ιστορικής Φωτογραφίας με θέμα την ιστορία του χώρου. Η έκθεση φιλοξενείται μόνιμα στο καφέ, εμπλουτίζοντας τη μοναδική ταυτότητα και ατμόσφαιρα του χώρου. Μουσικές βραδιές, παρουσιάσεις βιβλίων, φεστιβάλ γαστρονομίας και πολιτισμού αποτελούν διαχρονικά εκδηλώσεις που φιλοξενούνται εδώ.
Μάλιστα, η πολιτιστική κληρονομιά του καφέ “Κήπος” αποτέλεσε έμπνευση και αφορμή για την ίδρυση του Συνδέσμου Ιστορικών Καφέ Ευρώπης (EHICA). Το 2020, ο ΕHICA μετατράπηκε σε Διεθνή Πολιτιστικό Οργανισμό με την ονομασία “Δρόμος Ιστορικών Καφέ”, ενώνοντας τα Ιστορικά Καφέ και διασφαλίζοντας την προστασία και διατήρηση της άυλης και υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς τους σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Η Ωραία Ελλάς, Αθήνα
Η ιστορία του καφενείου “Η Ωραία Ελλάς” στο Μοναστηράκι ξεκινά το 1839. Αποτελούσε ένα από τα πιο πολυτελή καφενεία της Αθήνας και σημείο αναφοράς για την τότε αστική κοινωνία. Την εποχή της κατοχής, εδώ πραγματοποιήθηκε το πρώτο συσσίτιο της Αθήνας, ενώ στην πορεία η Γκεστάπο κατέλαβε το κτίριο. Ακόμα και σήμερα, υπάρχουν σκονισμένα αντικείμενα από εκείνη την εποχή στο υπόγειό του. Ανάμεσα στους διάσημους επισκέπτες του ήταν και η βασίλισσα της Ισπανίας, Σοφία και ο Άγγλος σεφ Jamie Oliver. Φημολογείται, μάλιστα, πως, τον Απρίλη του 1841, ο Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν απόλαυσε το καφεδάκι του στο διάσημο καφέ. Η θέα του στην Ακρόπολη δεν αφήνει κανέναν επισκέπτη ασυγκίνητο!
Μεγάλο Καφενείο 1929, Άμφισσα
Το “Μεγάλο Καφενείο 1929” είναι το μοναδικό καφέ στην Ελλάδα με θεατρική σκηνή. Άνθισε τα χρόνια του μεσοπολέμου, φιλοξενώντας θεατρικές παραστάσεις και περιοδεύοντες θιάσους της εποχής. Φωτόπουλος, Αυλωνίτης, Αττίκ, Πλέσσας, Κατράκης είναι μόνο μερικά από τα ονόματα, που έχουν περάσει από την ιστορική σκηνή του. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Ιστορικό αυτό Καφέ διάλεξε ο μεγάλος Έλληνας σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος, για τα γυρίσματα της εμβληματικής ταινίας “Θίασος”! Το “Μεγάλο Καφενείο 1929” έχει προσφέρει πολλά στον πολιτισμό της χώρας, καθώς στήριξε τα λεγόμενα “μπουλούκια” -προγόνους των σημερινών ΔΗΠΕΘE. Σήμερα, λειτουργεί υπό νέα διεύθυνση, αλλά έχει κρατήσει τα σημαντικότατα στοιχεία της πολιτιστικής του ταυτότητας.
Λέσχη Κομοτηναίων, Κομοτηνή
Το Ιστορικό Καφέ “Λέσχη Κομοτηναίων” λειτουργεί από το 1921 στο κτίριο “Η Ένωσις”, ένα εξαιρετικό δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, χτισμένο τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας. Μαρτυρώντας την ιστορία της πόλης, το κτίριο έχει κηρυχθεί μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας.
Το καφέ έχει εντυπωσιακούς και ψηλοτάβανους χώρους, εσωτερικές πολυτελείς σκάλες και μεγάλα παράθυρα. Ο εξωτερικός χώρος του βλέπει στο βυζαντινό τείχος της πόλης, ενώ εσωτερικά οι εικόνες μίας άλλης Κομοτηνής μπλέκονται με όλες τις σύγχρονες ανέσεις. Τα τελευταία χρόνια, και αφού έγινε η αναστήλωσή του, πέρασε σε ιδιωτικά χέρια, συνεχίζει, όμως, να φιλοξενεί ποικίλες πολιτιστικές δράσεις, από συναυλίες και δεξιώσεις, μέχρι βιβλιοπαρουσιάσεις και κοινωνικά γεγονότα.
Καφενείον Ο Ερμής, Μυτιλήνη
Το “Καφενείον ο Ερμής” είναι ένας χώρος-μουσείο που αντανακλά τη ζωντανή ιστορία του τόπου. Η ιστορία του στη Μυτιλήνη ξεκίνησε το 1922, όταν ο Γεώργιος Σπανουδάκης έφτασε στο νησί μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο Σπανουδάκης και ο αδελφός του είχαν δύο παραδοσιακά καφενεία στο Αλί Αγάτς της Μικράς Ασίας. Όταν ήρθε στη Μυτιλήνη, πήρε ως ανταλλάξιμο από την τράπεζα τον τούρκικο καφενέ, που ήδη μετρούσε 120 χρόνια ιστορίας! Αρχικά, το λειτούργησε ως καφενείο-λέσχη, προσφέροντας στους πελάτες του μόνο όσα αναφέρονται στον παλιό τιμοκατάλογο, γραμμένο στην ελληνική και την αραβική γραφή, που έχει διασωθεί έως σήμερα: τσάι, ροφήματα, ναργιλέδες, 40-50 στον αριθμό.
Το καφέ ήταν διακοσμημένο με μαρμάρινα τραπέζια, ξύλινους καναπέδες, ναργιλέδες, βελούδινες κουρτίνες, κρεμασμένες σε σκαλιστά κουρτινόξυλα, μεγάλους καθρέπτες, με βαριές χρυσές κορνίζες και πίνακες -κάποιοι έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα. Συνεχίζοντας με σεβασμό την παράδοση, η Ειρήνη Λάσκαρη εκπροσωπεί άξια την τέταρτη γενιά της οικογένειάς της ως σημερινή ιδιοκτήτρια του ιστορικού καφέ.
Πανελλήνιον, Μυτιλήνη
Η ιστορία του “Πανελλήνιον” ξεκίνησε το 1916. Το καφέ σηματοδότησε την ανάπτυξη της αστικής τάξης της Μυτιλήνης, φιλοξενώντας πολιτικούς και διανοούμενους της πόλης. Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, στο πατάρι του ανέβαιναν θεατρικές παραστάσεις, ενώ στον χώρο ακουγόταν ραδιόφωνο, που δεν υπήρχε ακόμη στα σπίτια. Πριν κάποια χρόνια το καφέ έκλεισε και κινδύνεψε να χαθεί, μαζί με την ιστορία του. Ωστόσο, η οικογένεια Μιχαηλίδη ανέλαβε την αποκατάστασή του, διατηρώντας πολλά στοιχεία του παρελθόντος του. Σήμερα, το καφέ δίνει χώρο σε συγγραφείς καλλιτέχνες και μουσικούς, για να παρουσιάσουν τη δουλειά τους, προωθώντας τον πολιτισμό.
Καφέ Mevlana, Ρόδος
Το Καφέ Mevlana (Τούρκικος Καφενές) βρίσκεται στην καρδιά της παλιάς πόλης της Ρόδου και στεγάζεται σε κτίριο που χρονολογείται από τον 14ο αιώνα. Μάλιστα, λειτουργεί από την ίδια οικογένεια, από γενιά σε γενιά, τα τελευταία 200 χρόνια! Ο χώρος θεωρείται διατηρητέος και η εσωτερική παραδοσιακή διακόσμηση αποτελείται από αντικείμενα και αντίκες της οικογένειας. Το κτίριο έχει χαρακτηριστεί επίσημα από την Unesco ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Μεγάλο Καφενείο, Τρίπολη
Το “Μεγάλο Καφενείο” στην Τρίπολη Αρκαδίας λειτουργεί από το 1840. Εδώ σύχναζαν γιατροί, δικηγόροι και μεγαλέμποροι, αλλά και άτομα κάθε κοινωνικής τάξης. Τεράστιοι καθρέπτες με σκαλιστές κορνίζες, οβάλ τραπεζάκια και βιενέζικοι καναπέδες του Michael Thonet κοσμούν το εσωτερικό του. Μέχρι και σήμερα, οι επισκέπτες του μπορούν να θαυμάσουν τα παραπάνω -ανεκτίμητης ιστορικής αξίας- αντικείμενα, να δουν όπλα της Επανάστασης του 1821 και να ενημερωθούν για την ιστορία του ιστορικού καφέ και της πόλης. Επίσης, μπορούν να παρακολουθήσουν παρουσιάσεις βιβλίων, μουσικές βραδιές και θεατρικές παραστάσεις, που φιλοξενούνται στον χώρο.
Κεντρική εικόνα: Photo courtesy Καφέ Κήπος
