H Μαρία Τσαντσάνογλου, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του ΜΟΜus–Mουσείου Μοντέρνας Τέχνης–Συλλογή Κωστάκη, μας μιλά για τη σπουδαία έκθεση «Pablo Picasso: Εξορία και Νοσταλγία», για την ουσιαστική συνεργασία και δικτύωση του μουσείου με σημαντικούς πολιτιστικούς φορείς του εξωτερικού, αλλά και για την καταλυτική επίδραση της τέχνης στη δημοκρατία και την ελευθερία της κοινωνίας.

 

«Pablo Picasso: Εξορία και Νοσταλγία». Τι βλέπουν οι επισκέπτες της έκθεσης, που εγκαινιάστηκε στις 12 Ιουλίου στο MOMus–Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης–Συλλογή Κωστάκη στη Μονή Λαζαριστών;

Είναι η ιστορία της προσωπικής φιλίας του Πάμπλο Πικάσο με τον Εουχένιο Άριας, με τον οποίο ο καλλιτέχνης γνωρίστηκε στο Vallauris της Νότιας Γαλλίας. Ο Άριας είχε διαφύγει εκεί ως αριστερός πολιτικός εξόριστος από το καθεστώς του Φράνκο και εργαζόταν ως κουρέας. Έτσι, έγινε ο προσωπικός κουρέας του Πικάσο. Από το 1948 ως τον θάνατο του Πικάσο, το 1973, οι δύο άντρες συναντιόντουσαν πολύ συχνά, συζητούσαν την πολιτική κατάσταση στην Ισπανία και το μέτωπο της αντίστασης και νοσταλγούσαν την πατρίδα τους, παρακολουθώντας τις ειδήσεις για τις ταυρομαχίες. Ο Πικάσο ζωντάνευε τις ειδήσεις αυτές, ζωγραφίζοντας πάνω στα φύλλα της λαϊκής συντηρητικής εφημερίδας ABC μικρούς κόκκινους ταύρους και ταυρομάχους, συγκροτώντας εν τέλει ένα ιδιαίτερο corpus, που ο Άριας φύλαξε και που σήμερα βρίσκεται ως χρησιδάνειο στο Museo Casa Natal Picasso στη Μάλαγα, την γενέτειρα πόλη του καλλιτέχνη. τέχνη

Ωστόσο, η έκθεση δεν αφορά μόνο στην ιστορία μιας φιλίας. Δίνει μια νέα διάσταση στην εικόνα του ταύρου, που ο Πικάσο χρησιμοποίησε ποικιλοτρόπως στο έργο του ως μεταφορά άλλοτε της αναπαράστασης του ισπανικού λαού, άλλοτε του αγώνα κατά του φασισμού, αλλά και ως αντανάκλαση της εικόνας του ίδιου του του εαυτού. Επιπλέον, η έκθεση μάς προτρέπει να θυμηθούμε τον πολιτικό Πικάσο, τον καλλιτέχνη που υπήρξε σθεναρός ακτιβιστής εναντίον των πολέμων και του φασισμού, πιστεύοντας, όπως έλεγε και ο ίδιος, ότι με τα όπλα του – το σχέδιο και το χρώμα – θα φτάσει όλο και πιο κοντά στην κατανόηση του κόσμου και των ανθρώπων, όλο και πιο κοντά στην απελευθέρωση.

τέχνη

Πάμπλο Πικάσο, Ταύρος, Παρίσι, 2 Ιανουαρίου 1946. Λιθογραφία, 32,6 x 44,4 εκ.
Προέλευση: Casa Natal Picasso, Μάλαγα
© Succession Picasso 2024

 

Τα έργα του Picasso βρίσκονται σε διάλογο με έργα από τη συλλογή και το αρχείο Κωστάκη από την περίοδο της Ρωσικής Πρωτοπορίας, που παρουσιάζονται παράλληλα στο μουσείο. Σε τι στοχεύει αυτή η συνδιαλλαγή;

Πάντα μου αρέσει να λέω τις ιστορίες που συνδέουν τον Πικάσο με τους καλλιτέχνες της ρωσικής πρωτοπορίας. H Λιουμπόβ Ποπόβα και η Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα ταξίδεψαν στο Παρίσι για να τον συναντήσουν. Ο Βλαντιμίρ Τάτλιν διείσδυσε στο στούντιο του Πικάσο, υποδυόμενος έναν μουσικό του δρόμου που αναζητούσε δουλειά, για να κατασκοπεύσει τα νέα έργα του διάσημου ζωγράφου. Η σκόπιμη παραμόρφωση της συμβατικής αισθητικής ισορροπίας σε «τυπογραφικές», «οπτικές» ή «συντακτικές μετατοπίσεις» χαρακτηρίστηκε από τον φουτουριστή ποιητή Αλεξέι Κρουτσόνιχ ως επέκταση της ζωγραφικής καινοτομίας του Πικάσο στη ρωσική φουτουριστική ποίηση, κάτι που αμφιβάλλω ότι έμαθε ποτέ ο Πικάσο. Το βιβλίο του 1917 του Ρώσου συγγραφέα Ιβάν Αξιόνοφ με τίτλο «Ο Πικάσο και ο περίγυρός του» αποτέλεσε την πρώτη μονογραφία στον κόσμο για τον Πάμπλο Πικάσο.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, ο καλλιτέχνης Ιβάν Κλιούν αρχίζει να ασχολείται με την τεκμηρίωση του αρχείου του και τη συστηματική συγκέντρωση τόσο των κειμένων του όσο και των άλλων θεωρητικών της τέχνης, Ρώσων και Δυτικών, που τον επηρέασαν. Μελέτησε τους σύγχρονους καλλιτέχνες στα γαλλικά περιοδικά τέχνης «Cahier d’ Art» και «L’ Esprit nouveau» και, για να εντρυφήσει καλύτερα στη δουλειά τους, άρχισε να αντιγράφει τα έργα τους. Μεταξύ άλλων, στη συλλογή Κωστάκη σώζονται εφτά έργα του Πικάσο, αντίγραφα του Ιβάν Κλιούν.

Στην έκθεση «Σχεδιάζοντας το Μέλλον» πολλά από τα παραπάνω έργα παρουσιάζονται στο MOMus-Μουσείо Μοντέρνας Τέχνης, συνυπάρχουν και συνδιαλλάσσονται με τα έργα του Πικάσο.

τέχνη

 

Η έκθεση αποτελεί μέρος της διεθνούς συνεργασίας του MOMus με τον Δημόσιο Οργανισμό Διοίκησης του Σπιτιού–Μουσείου Pablo Ruiz Picasso και Άλλων Μουσειακών και Πολιτιστικών Φορέων της Μάλαγα. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας, ήδη 450 έργα της συλλογής Κωστάκη βρίσκονται στην ισπανική πόλη για τη μεγάλη έκθεση με τίτλο «Ουτοπία και Πρωτοπορία. Ρωσική τέχνη στη συλλογή Κωστάκη του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης». Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης επιδιώκει την εξωστρέφεια. Γιατί είναι σημαντική η σύνδεση και η συνεργασία με πολιτιστικούς φορείς του εξωτερικού;

Το МОМus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης κατέχει και διαχειρίζεται τη συλλογή Κωστάκη,.τη μεγαλύτερη συλλογή έργων Ρώσων και σοβιετικών καλλιτεχνών των αρχών του 20^ού αιώνα και.της περιόδου της πρωτοπορίας στον κόσμο. Η ανάδειξη της συλλογής αυτής μέσα από πρωτότυπες παραγωγές,.συμπαραγωγές και ερευνητικά προγράμματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό.δημιούργησε την ανάγκη για ουσιαστική συνεργασία και δικτύωση του μουσείου με σημαντικούς πολιτιστικούς φορείς του εξωτερικού. Είναι το ελληνικό μουσείο με τη μεγαλύτερη κινητικότητα και δανεισμό έργων στο εξωτερικό. Τα δίκτυα διεθνών συνεργασιών του МОМus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης εξελίσσονται και αναπτύσσονται,.είναι αποτελεσματικά και προσφέρουν πολύ καλές προοπτικές ανάπτυξης μιας ευρύτερης και ουσιαστικής εξωτερικής πολιτιστικής πολιτικής. Παράλληλα, έχουν συμβάλει στη χαρτογράφησή μας στα σημαντικότερα μουσεία μεσαίου μεγέθους και υψηλής εξειδίκευσης στον κόσμο.

τέχνη

 

Η ίδια έχετε ασχοληθεί ιδιαίτερα με θέματα που αφορούν στις διαπολιτισμικές σχέσεις, τη μουσειακή πολιτική και τη σχέση τέχνης και πολιτικής. Πώς μπορεί, λοιπόν, ένα μουσείο να επηρεάσει την κοινωνία μέσα στην οποία αναπτύσσεται;

Η προσφορά της τέχνης βρίσκεται μεταξύ άλλων και στην ενίσχυση κοινωνικών αξιών, όπως είναι η ελευθερία λόγου, η δημοκρατία, η ισότητα, η αλληλεγγύη, η ανεκτικότητα, ο αγώνας κατά του σεξισμού, του εθνικισμού και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας, η ειρήνη, ο σεβασμός του περιβάλλοντος. Η τέχνη μπορεί να έχει ακτιβιστικό χαρακτήρα. Επιπλέον, η τέχνη διαμορφώνει αισθητικές στην καθημερινότητά μας, αλλά και στον δημόσιο χώρο και μπορεί να λειτουργεί με τρόπο ενδιαφέροντα και καθόλου καταναγκαστικό στην ανάπτυξη της παιδείας, ατομικής και συλλογικής. Προϋπόθεση, εξάλλου, για να μιλήσουμε για τη δημοκρατία και την ελευθερία στην κοινωνία είναι να αντιληφθούμε και να περιφρουρήσουμε την αξία της ελευθερίας του λόγου και της τέχνης.

τέχνη

Στη μακροχρόνια πορεία σας – μεταξύ πολλών άλλων – ήσασταν μέλος της Κρατικής Επιτροπής του Υπουργείου Πολιτισμού για την παραλαβή της Συλλογής Κωστάκη, συν-επιμελήτρια της 1^ης και Διευθύντρια της 2^ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, Διευθύντρια του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια του MOMus και πλέον Καλλιτεχνική Διευθύντρια του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης. Προσωπικά, έχετε θέσει κάποιο συγκεκριμένο στόχο, όσον αφορά στο στίγμα που επιθυμείτε να αφήσετε μέσα από την ενασχόλησή σας με την τέχνη και τον πολιτισμό;

Ομολογώ πως δεν έχω καν σκεφτεί να ασχοληθώ με την… υστεροφημία μου. Έχω ένα ασφυκτικό πλάνο εκθέσεων, εκδόσεων, δράσεων, συμμετοχών σε συνέδρια, σε διοικητικά συλλογικά όργανα κλπ. και η καθημερινή δουλειά καλύπτει σχεδόν όλο τον χρόνο μου.

Θα ήθελα, πάντως, να πω ότι μέσα μου ποτέ δεν διαχώρισα τη φιλοσοφία της ζωής από αυτήν της τέχνης.και πιστεύω πως όλα ανήκουν στη σφαίρα του πολιτισμού. Έχω πάντα στον νου μου τη ρήση του Μπέρτραντ Ράσελ,.ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι θα πεθάνουν προτού σκεφτούν», αλλά και του Βάλτερ Μπένιαμιν,.ότι «κάθε φράση που καταφέρνουμε να δημοσιεύσουμε σήμερα – ανεξάρτητα από το πόσο αβέβαιο είναι το μέλλον στο οποίο απευθυνόμαστε –.είναι μια νίκη που ξεριζώνεται από τις δυνάμεις του σκότους».

Αυτό που, όμως, μπορώ να πω, απαντώντας στην ερώτησή σας, είναι ότι δεν ενδιαφέρομαι να αφήσω προσωπικό στίγμα. Ενδιαφέρομαι και αγωνίζομαι πάντα για τη βελτίωση της ζωής, για τη συμπερίληψη και την ανεκτικότητα, για τη δικαιοσύνη, την ισότητα και την ελευθερία, γιατί η τέχνη έχει τη δύναμη να μιλήσει ουσιαστικά γι’ αυτά, τα οποία δεν είναι υπόθεση του ενός ατόμου, αλλά κατακτώνται με αλληλεγγύη, συντροφικότητα και ομαδικότητα.

 

 

Ποιο είναι το σημαντικότερο μάθημα ζωής που σας έχει διδάξει η τέχνη;

Το λέω πάντα: Οι καλλιτέχνες της πρωτοπορίας των πρώτων δεκαετιών του 20^ού αιώνα έζησαν σε συνθήκες πολέμου, πείνας, ελλείψεων και παρ’ όλα αυτά δημιούργησαν – δουλεύοντας σκληρά – μια τέχνη τόσο φωτεινή και ελεύθερη, με ισότητα και αλληλεγγύη, που διατηρεί μέχρι και σήμερα αναλλοίωτη τη δύναμή της, μας εμπνέει και μας δίνει μηνύματα για να αλλάξουμε τον κόσμο προς το καλύτερο. Τις τελευταίες δεκαετίες διανύουμε μια περίοδο συντηρητισμού και σχετικής καλλιτεχνικής αδράνειας. Κεκτημένες αξίες και ανθρώπινα δικαιώματα ύπουλα αλλοιώνονται σε βάρος της ανεκτικότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ελευθερίας. Είναι καιρός η τέχνη να κάνει την αλλαγή για την επόμενη μέρα.

 

Κλείνοντας, τι να περιμένουμε από το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη στο σύντομο μέλλον;

Η επόμενη έκθεσή μας θα αναφέρεται στις εφαρμοσμένες τέχνες και ειδικότερα στην πρωτοπορία στον σχεδιασμό υφάσματος. Θα είναι ένα αφιέρωμα στην καλλιτέχνιδα Άννα Αντρέεβα και στις γυναικείες κολεκτίβες της παραγωγικής τέχνης στη Σοβιετική Ένωση. Η Άννα Αντρέεβα σπούδασε σχεδιασμό υφασμάτων στα εργαστήρια ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ της Μόσχας,.με καθηγήτρια την αδελφή του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Λιουντμίλα. Στα μεταγενέστερα χρόνια, ήταν επικεφαλής σχεδιάστρια στο εργοστάσιο μεταξουργίας.«Κόκκινο Τριαντάφυλλο» στη Μόσχα, από το 1946 έως το 1984. Δημιούργησε εμβληματικά σχέδια βασισμένα σε γεωμετρικά, οργανικά και αστρικά μοτίβα,.που παρουσιάστηκαν σε διεθνείς εκθέσεις κλωστοϋφαντουργίας και.παράχθηκαν σε μεγάλες γαλλικές και ιταλικές βιομηχανίες υφασμάτων. Ιδιαίτερα γνωστά έγιναν τα έργα της με τίτλο «Cosmos»,.αφιερωμένα στην πτήση του ανθρώπου στο Διάστημα. Τα υφάσματα της Αντρέεβα λειτούργησαν κατά την ψυχροπολεμική περίοδο.ως αντικείμενα πολιτιστικής διπλωματίας και η φήμη της καλλιτέχνιδος εξαπλώθηκε στην Αγγλία και τις ΗΠΑ.

 

 

Τα έργα θα έρθουν στη Θεσσαλονίκη από τη Γενεύη, όπου βρίσκεται το Estate της Άννα Αντρέεβα. Στην έκθεση θα παρουσιαστεί και η σπουδαιότητα της «γυναικείας κολεκτίβας» στην παραγωγή υφασμάτων. Επίσης, θα παρουσιαστούν σχέδια υφασμάτων καλλιτέχνιδων της ρωσικής πρωτοπορίας από τη συλλογή Κωστάκη. Την έκθεση θα επιμεληθεί η Κριστίνα Κιάερ, καθηγήτρια ιστορίας της ρωσικής τέχνης.στο Northwestern University στο Σικάγο.

 

Πληροφορίες:

Η έκθεση «Pablo Picasso: Εξορία και Νοσταλγία» φιλοξενείται στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη έως τις 10 Νοεμβρίου 2024.

Επιμέλεια: Carlos Ferrer Barrera || Συντονισμός: Μαρία Τσαντσάνογλου

Μέρες & Ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 10:00 – 18:00, Πέμπτη: 12:00-20:00, Δευτέρα κλειστά

*Από τις 12 έως και τις 19 Αυγούστου 2024, οι χώροι του MOMus θα παραμείνουν κλειστοί.

Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση θα βρείτε εδώ.

 

MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Κολοκοτρώνη 21, Μονή Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη

Τ : (+30) 2310 589143

FB: @MOMusModern

www.momus.gr / FB: @MOMusMuseums / IG: @momus_museums