Προσπαθείς να συγκεντρωθείς και δεν τα καταφέρνεις; Πόσες φορές μπήκες σε ένα δωμάτιο και ξέχασες γιατί πήγες εκεί; Ή ξεκίνησες να γράψεις ένα email και πέντε λεπτά μετά βρέθηκες να σκρολάρεις στο Instagram;
Το χειρότερο είναι ότι ξεκινάς να μιλήσεις για μία ταινία που παρακολούθησες ή για μία μελέτη, που διάβασες και δεν θυμάσαι τίποτα για αυτό! Αναρωτιέσαι αν τα έχεις χάσει ή ότι έχεις πρόβλημα; Δεν είσαι μόνος.
Η αδυναμία συγκέντρωσης και η δυσκολία να θυμόμαστε απλές λεπτομέρειες είναι κάτι που ταλανίζει πολλούς από ανθρώπους. Για αυτό και η επιστήμη έχει αρχίσει να ρίχνει φως στο γιατί.
Σύμφωνα με μελέτη του 2023 από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ο ανθρώπινος εγκέφαλος επεξεργάζεται πάνω από 34 GB πληροφοριών ημερησίως.
Αυτή η ποσότητα θεωρείται ότι ήταν αδιανόητη λίγες δεκαετίες πριν. Ειδοποιήσεις, emails, podcasts, ειδήσεις, stories. Το πρόβλημα;
Ο εγκέφαλός μας δεν είναι σχεδιασμένος για τέτοια συνεχή εναλλαγή ερεθισμάτων.
Κάθε φορά που αλλάζουμε προσοχή, υπάρχει ένα «γνωστικό κόστος»: χάνουμε χρόνο και ενέργεια για να επιστρέψουμε σε αυτό που κάναμε.
Το φαινόμενο της ψηφιακής διάσπασης
Η λεγόμενη digital distraction έχει μελετηθεί σε βάθος από νευροεπιστήμονες. Έρευνα του Stanford έδειξε πως η συνεχής χρήση πολλαπλών συσκευών μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης, αλλά και τη μακροπρόθεσμη μνήμη.
Ο εγκέφαλος συνηθίζει να λειτουργεί σε επιφανειακή «λειτουργία σάρωσης» και δυσκολεύεται να αποθηκεύσει πληροφορίες σε βάθος.
Η ψηφιακή απόσπαση προσοχής (digital distraction) δεν είναι απλώς μια συνήθεια. Eίναι ένας νέος τρόπος λειτουργίας του εγκεφάλου, ο οποίος καλείται συνεχώς να αλλάζει εστίαση.
Από ειδοποιήσεις, social media, emails, μέχρι τις ίδιες μας τις σκέψεις και τα προβλήματα, όλα αυτά “ρίχνονται” στο ίδιο εγκεφαλικό αρχείο, που υπερδουλεύει για να τα επεξεργαστεί όλα.
Σύμφωνα με μια κλασική αλλά επίκαιρη έρευνα από το Πανεπιστήμιο Stanford (Ophir, Nass & Wagner, 2009), για τους ανθρώπους που κάνουν έντονο multitasking. Είναι εκείνοι, που αλλάζουν συνεχώς μεταξύ εφαρμογών, tabs και συσκευών, έχουν χαμηλότερη ικανότητα φιλτραρίσματος των περιττών πληροφοριών και δυσκολεύονται περισσότερο να εστιάσουν σε μια εργασία.
Εν συντομία: ο εγκέφαλος δεν “κλείνει” ποτέ ούτε τις ειδοποιήσεις. Συνεπώς καλείται να λειτουργήσει με cache (προσωρινή μνήμη). Δεν είναι περίεργο, δεν είναι αφύσικο είναι ένα survival mode που μάλλον προγραμματίζεται αυτόματα.
Η νεότερη καθηγήτρια Gloria Mark στο UC Irvine, η οποία μελετά τη συμπεριφορά μας μπροστά στις οθόνες, διαπίστωσε ότι ο μέσος ενήλικας αλλάζει εστίαση κάθε 47 δευτερόλεπτα όταν εργάζεται μπροστά σε υπολογιστή.
Και το πιο ανησυχητικό; Μετά από κάθε διάσπαση χρειάζονται τουλάχιστον 25 λεπτά για να επιστρέψει κανείς πλήρως σε βαθιά συγκέντρωση.
Ο
Ο μηχανισμός της απόσπασης στηρίζεται και στη ντοπαμίνη: κάθε φορά που βλέπουμε μια νέα ειδοποίηση, ο εγκέφαλος παίρνει μια μικρή «ένεση» ευχαρίστησης.
Έτσι, ασυναίσθητα, εκπαιδεύουμε το μυαλό να ζητά συνεχή ερεθίσματα, καθιστώντας σχεδόν αδύνατο να μείνουμε συγκεντρωμένοι για μεγάλο διάστημα σε μία δραστηριότητα.
Η ψηφιακή απόσπαση είναι λοιπόν κάτι παραπάνω από “κακή συνήθεια” και ένας λόγος που σε δυσκολεύει να συγκεντρωθείς:
είναι νευροβιολογικά εθιστική και απαιτεί ενεργή προσπάθεια και στρατηγικές (π.χ. τεχνικές όπως το Pomodoro ή το “do not disturb”) για να μπορέσουμε να την ελέγξουμε.
Παράλληλα, το στρες μειώνει την παραγωγή νευροδιαβιβαστών που σχετίζονται με τη μνήμη, όπως η ντοπαμίνη και η νοραδρεναλίνη.
Επιπλέον, η χρόνια έλλειψη ύπνου ή η κακή ποιότητα ύπνου επηρεάζει το hippocampus, την περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για την αποθήκευση και ανάκληση αναμνήσεων.
Εν ολίγοις; Όταν δεν ξεκουραζόμαστε, το μυαλό μας δεν «καταγράφει» καλά και σε κάνει να δυσκολεύεσαι να συγκεντρωθείς.
Η multitasking παγίδα
Ακούγεται σαν δεξιότητα, αλλά το multitasking είναι στην πραγματικότητα ένας μύθος.
Μελέτη του Πανεπιστημίου της Γιούτα απέδειξε ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό ανθρώπων (περίπου 2%) μπορούν να κάνουν πραγματικά δύο πράγματα ταυτόχρονα χωρίς να μειώνεται η απόδοσή τους. Οι υπόλοιποι απλώς «πηδάνε» από το ένα στο άλλο, αυξάνοντας την ψυχική κόπωση.
Μπορείς να αντιστρέψεις την τάση και να καταφέρνεις να συγκεντρωθείς;
Ναι — με μικρά βήματα. Η γνωστική ψυχολόγος Dr. Gloria Mark, στο βιβλίο της Attention Span (2023), προτείνει:
Ψηφιακή αποτοξίνωση: Μικρά διαλείμματα χωρίς οθόνες κάθε 2 ώρες.
Μονοπροσοχή (monotasking): Ασχολούμαστε με ένα πράγμα τη φορά.
Συνειδητή παύση: Πριν αλλάξουμε δραστηριότητα, παίρνουμε 10 δευτερόλεπτα να «καθαρίσει» το μυαλό μας.
Ενίσχυση της μνήμης με επανάληψη: Όταν μαθαίνουμε κάτι νέο, επαναλαμβάνουμε την πληροφορία 24 ώρες και 1 εβδομάδα αργότερα. Η τεχνική αυτή βασίζεται σε ευρήματα της γνωστικής ενίσχυσης μέσω διαστήματος (spaced repetition).
Επιγραμματικά και μόνο προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε ένα περίπλοκο ζήτημα, αναδεικνύοντας κάποιους από τους παράγοντες, που μπορεί να επηρεάζουν την συγκέντρωσή μας.
Η αφηρημάδα για κάποιους είναι ένα χαρακτηριστικό τους. Αλλά για όλους είναι μία ένδειξη ότι ο εγκέφαλος τους παλεύει να επιβιώσει σε έναν κόσμο υπερδιέγερσης. Και στις δύο περιπτώσεις, υπάρχουν τρόποι σωτηρίας και αυτές μπορούν να βρεθούν ανάλογα με τις ανάγκες κάθε ανθρώπου.
All photos: Shutterstock, Inc.
