Στην Ήπειρο, η δύναμη της παρθένας φύσης, η απεραντοσύνη του τοπίου και η αυθεντικότητα των ανθρώπων συμπυκνώνονται σε μία μπουκιά, σε μία γουλιά, σε μία συνταγή.
Κλείνεις τα μάτια και νιώθεις στο στόμα σου την πλούσια γεύση του Μετσοβόνε, την αλμυρότητα της φέτας, τη βουτυράτη υφή του μανουριού. Δεν στρώνεις τραπέζι χωρίς ηπειρώτικη πίτα. Συμπληρώνεις το παζλ της απόλαυσης με ένα ποτήρι τσίπουρο ή ντεμπίνα. Τελειώνεις το γεύμα σου με γιαννιώτικο μπακλαβά και κανταΐφι – αχ, τι θαύματα κάνει αυτό το μυρωδάτο, ηπειρώτικο βούτυρο;
Ο μύθος
Καθώς διασχίζεις την Ήπειρο, δεν περιηγείσαι μόνο στον χώρο, αλλά και στον χρόνο – έναν χρόνο πλεγμένο με θρύλους, σκοτεινές λίμνες και χρησμούς. Στον Αχέροντα, ακούς ακόμη τον ψίθυρο του Ερμή, καθώς διασχίζει με βάρκα τον ποταμό των ψυχών. Λίγο παραπέρα, το Νεκρομαντείο στέκει βουβό, μα γεμάτο φωνές από άλλους κόσμους, εκεί όπου οι ζωντανοί ζητούσαν χρησμούς από τους νεκρούς. Πιο βόρεια, στη Δωδώνη, ο Δίας σου απαντά με το θρόισμα της βελανιδιάς. Εκεί, οι λέξεις δεν προφέρονται, αλλά τις νιώθεις να διαπερνούν το δέρμα. Κι έπειτα, το Γεφύρι της Άρτας, δεν είναι απλώς πέτρες. Είναι καρδιές και θυσίες στοιχειωμένες στη θεμελίωση. Στα Ιωάννινα, η λίμνη Παμβώτιδα αγκαλιάζει το νησί της κυρά Φροσύνης, όπου η ομίχλη κρατά ζωντανή μια ομορφιά που πνίγηκε άδικα και μία Βάβω που γελά κάπως ειρωνικά ακόμη από τα βάθη της λίμνης.
Αυτός ο τόπος, ο γεμάτος βουνά, βράχια και ποτάμια, κρύβει μέσα του μιαν ατέλειωτη ομορφιά και έναν αγνό πλούτο. Ξεκινάς από τα σύνορα με την Αλβανία και την πανύψηλη οροσειρά της Πίνδου για να καταλήξεις προς τον νότο, στο Ιόνιο και τον Αμβρακικό κόλπο. Στη διάρκεια αυτής της διαδρομής, συναντάς ιστορικές πόλεις και χωριά, όπως τα Ιωάννινα και το Μέτσοβο, η Άρτα και η Πρέβεζα, η Δωδώνη και η Ζίτσα, τα Ζαγοροχώρια και η Πάργα.
Ήπειρος: Βουνό και θάλασσα
Πολλά είναι τα προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας που παράγονται στην Ήπειρο και έχουν καταφέρει να πάρουν Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης ή Γεωγραφική Ένδειξη. Πρόκειται για δύο… διακρίσεις που δίνουν ταυτότητα και προστιθέμενη αξία στα προϊόντα. Τυριά, ελιές και κρασιά περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι αναγνωρίσιμα από τους καταναλωτές και έχουν σημαντική παρουσία στην αγορά.
Κτηνοτροφία & τυροκομικά προϊόντα
Τόπος τραχύς αλλά εύφορος, η Ήπειρος διαθέτει έναν διατροφικό θησαυρό που στηρίζεται στην πλούσια κτηνοτροφική παράδοσή της. Με χιλιάδες κοπάδια βοοειδών και αιγοπροβάτων να περιδιαβαίνουν τους λόφους και τα οροπέδιά της, η περιοχή κατακτά επάξια την κορυφή στην ελληνική γαλακτοκομία. Η ανάπτυξη της τυροκομίας δεν είναι τυχαία. Οφείλεται στην παραδοσιακή γνώση των κατοίκων, που ξεκίνησαν από την Πρέβεζα και έθεσαν τις βάσεις για σύγχρονη, ποιοτική παραγωγή. Στη Δωδώνη, σήμερα εδρεύουν κορυφαίες τυροκομικές μονάδες, γνωστές για τη διεθνή εμβέλεια των προϊόντων τους.
Σημαντική υπήρξε η συμβολή του Ευάγγελου Αβέρωφ – Τοσίτσα στη μεταμόρφωση του Μετσόβου τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Ίδρυσε πρότυπο βουστάσιο και τυροκομείο, έστειλε νέους στην Ιταλία για σπουδές τυροκομίας, και έβαλε τα θεμέλια για τη φημισμένη παραγωγή του Μετσοβόνε.
Προϊόν Π.Ο.Π, το τυρί Μετσοβόνε παράγεται μόνο στην περιοχή των Ιωαννίνων και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή του Μετσόβου. Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά και ξεχωριστά ελληνικά τυριά, το πιο διαδεδομένο προϊόν που παράγει το Τυροκομείο Ιδρύματος Τοσίτσα. Είναι ένα ημίσκληρο προς σκληρό τυρί, με αλμυρή και ελαφρά πικάντικη γεύση και ιδιαίτερο καπνιστό άρωμα, που παράγεται από αγελαδινό (90%) και κατσικίσιο, πρόβειο ή μίγματά τους γάλα. Το χαρακτηριστικό σχήμα του οφείλεται στα στενόμακρα καλούπια, στα οποία τοποθετείται, και στο τμήμα της τυρόμαζας που εξέχει, ώστε να μπορεί να τραβιέται και να βγαίνει από τις φόρμες.
Τα γαλακτοκομικά προϊόντα της Ηπείρου ταξιδεύουν στο εξωτερικό
Η υψηλή ποιότητα των προϊόντων αυτών έχει αναδείξει τη φήμη της Ηπείρου πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας. Πολλά από τα γαλακτοκομικά προϊόντα εξάγονται σε χώρες του εξωτερικού, αποδεικνύοντας την αναγνώρισή τους σε διεθνές επίπεδο. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα τυριά φέτα, κεφαλογραβιέρα και γαλοτύρι — όλα προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.) — που παράγονται και στις τέσσερις Περιφερειακές Ενότητες της Ηπείρου. Η κεφαλογραβιέρα, ένα σκληρό τυρί με αλμυρή γεύση και χαρακτηριστικές τρύπες, παράγεται από πρόβειο ή μείγμα πρόβειου και γίδινου γάλακτος και αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή προϊόντα της περιοχής.
Βέβαια, από τα κύρια προϊόντα, που συνδέονται αδιάρρηκτα με την Ήπειρο, είναι η φέτα. Με ρίζες στην αρχαία Ελλάδα, η φέτα πήρε το όνομά της από τον τρόπο που κόβεται για να αποθηκευτεί σε βαρέλια και τενεκέδες. Η περιοχή, με τις ιδανικές γεωλογικές συνθήκες και την αφθονία αιγοπρόβειου γάλακτος, δικαίως θεωρείται η μητέρα της ελληνικής φέτας. Από τα Ιωάννινα έως τα Ζαγοροχώρια, σχεδόν κάθε γωνιά της Ηπείρου συμμετέχει στην παραγωγή της.
Τα τυροκομικά που έχουν όλη τη γεύση της Ηπείρου
Το γαλοτύρι, ένα αλειφώδες τυρί με κρεμώδη υφή και ελαφρώς πικάντικη γεύση, είναι ένα ακόμη αγαπημένο προϊόν της περιοχής. Εξίσου δημοφιλής είναι και η μυζήθρα, ένα μαλακό τυρί που χρησιμοποιείται σε σαλάτες και διάφορες συνταγές. Το ανθότυρο, με την ήπια έως γλυκιά γεύση του, είναι ιδανικό για ελαφριά επιδόρπια, ενώ το μανούρι, ένα μαλακό και πλούσιο τυρί από πρόβειο γάλα, ξεχωρίζει για τη βουτυράτη υφή του.
Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα ηπειρώτικα προϊόντα κατέχει η Ζεμύθα, ένα καινοτόμο τυρί που παράγεται από τυρόγαλο. Πρόκειται για ένα μαλακό, λευκό τυρί με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη (27%) και πολύ χαμηλά λιπαρά (μόλις 1%), γεγονός που το καθιστά ιδανικό για όσους ακολουθούν διατροφή χαμηλή σε λιπαρά, για αθλητές, καθώς και για όσους ενδιαφέρονται για την υγεία των οστών. Παράγεται από την εταιρεία Ήπειρος και χρησιμοποιείται ευρέως σε παραδοσιακές συνταγές, όπως πίτες και ελαφριά γεύματα.
Η Ήπειρος διαθέτει επίσης βούτυρο γάλακτος, πρόβειο βούτυρο και βούτυρο Κερκύρας. Η περιοχή είναι γνωστή και για την παραγωγή γιαουρτιού.
Κρέατα & πουλερικά
Η κτηνοτροφική και κυνηγετική παράδοση της Ηπείρου έχει δώσει μοναδικά προϊόντα, που συχνά παρασκευάζονται με φυσική ωρίμανση και χωρίς συντηρητικά:
- Λουκάνικα από αγριογούρουνο φυσικής ωρίμανσης, πλούσια σε άρωμα και μπαχαρικά, ιδανικά για συνοδεία με κόκκινο κρασί ή τσίπουρο.
- Λουκάνικα από πλατώνι (ελάφι), πιο λεπτά και ευγενικά στη γεύση, εξαιρετική επιλογή για gourmet μεζέδες.
- Καπνιστά κρεατικά και σύγλινα (ή σύγκλινα), που παράγονται παραδοσιακά με ξύλο οξιάς και αρμπαρόριζας.
Τα προϊόντα αυτά συχνά προέρχονται από μικρές οικοτεχνίες που δίνουν έμφαση στη φυσική διατροφή των ζώων και τις ήπιες μεθόδους επεξεργασίας.
Η ορεινή φύση της Ηπείρου προσφέρει ιδανικό περιβάλλον για εκτροφές ελευθέρας βοσκής. Πουλερικά – όπως κοτόπουλα, γαλοπούλες και χήνες – μεγαλώνουν με φυσική τροφή, προσφέροντας κρέας γευστικό και υγιεινό. Ιδιαίτερα στη Θεσπρωτία και την Πρέβεζα, η παραγωγή πουλερικών έχει εξελιχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια.
Μέλι & σιροπιαστά
Επόμενο συστατικό του γευστικού success story της Ηπείρου είναι το μέλι. Αμέτρητες οι μελισσοκομικές εγκαταστάσεις που αποδίδουν τον “χρύσο” θησαυρό – το ονομαστό Ηπειρώτικο μέλι. Κυριότερα το πευκόμελο, το μέλι ελάτης, το θυμαρίσιο, το μέλι ερείκης…
Σε μία περιοχή με εξαιρετικό μέλι και βούτυρο, δεν θα μπορούσαν παρά να βασιλεύουν τα σιροπιαστά γλυκά. Δεν είναι τυχαίο ότι το Γιαννιώτικο και το κονιτσιώτικο κλωστάρι είναι τόσο ξακουστά γλυκίσματα. Το κλωστάρι είναι ένας μπακλαβάς με καρύδια και βούτυρο, σε κυλινδρικό σχήμα. Είναι τραγανό και ταυτόχρονα ζουμερό και αρωματικό, θυμίζοντας σαραγλί με πολλά φύλλα. Το Γιαννιώτικο συνδυάζει τον μπακλαβά με το κανταΐφι. Απ’ έξω κρατσανιστά και λεπτά φύλλα κρούστας, μέσα κανταΐφι ποτισμένο στο σιρόπι και στην καρδιά τραγανό καρυδάκι με κανέλα και γαρίφαλο.
Τσίπουρο, ούζο & κρασιά με χαρακτήρα
Ανάμεσα στις βαθιές χαράδρες και τα πέτρινα χωριά, κρύβονται αρωματικά αποστάγματα και κρασιά με έντονη προσωπικότητα, που αφηγούνται τις δικές τους ιστορίες.
Στην Πρέβεζα, η απόσταξη τσίπουρου είναι ιεροτελεστία. Από τα καζάνια των τοπικών παραγωγών ξεχειλίζει το απόσταγμα της παράδοσης, φτιαγμένο με φροντίδα και μεράκι από εκλεκτά στέμφυλα.
Πολλές φορές με γλυκάνισο, άλλοτε χωρίς, τα αποστάγματα διατηρούν πάντα την καθαρότητα και την ένταση του χαρακτήρα τους. Το ούζο, με ισορροπημένο άρωμα και δροσερή επίγευση, συνοδεύει ιδανικά τα θαλασσινά και τα μεζεδάκια της περιοχής, συνδέοντας αρμονικά την ηπειρώτικη γη με τη θαλασσινή αύρα του Αμβρακικού.
Στην ημιορεινή περιοχή της Ζίτσας, η αμπελουργία έχει ιστορία αιώνων. Εδώ κυριαρχεί η Ντεμπίνα, μια σπάνια λευκή ποικιλία που δίνει αρωματικά, ζωηρά κρασιά με χαρακτηριστική οξύτητα και κομψότητα. Οι Οίνοι Π.Ο.Π. Ζίτσα παράγονται αποκλειστικά από Ντεμπίνα και διακρίνονται για την πολυπλοκότητά τους, είτε πρόκειται για ξηρά, είτε για αφρώδη κρασιά φυσικής ζύμωσης.
Πλάι της, ποικιλίες όπως η Ζαμπέλα και το Βλάχικο συμβάλλουν σε πιο ιδιαίτερες, τοπικές οινικές ετικέτες, συχνά με περιορισμένη παραγωγή, αλλά υψηλό γευστικό ενδιαφέρον. Οι Οίνοι Π.Γ.Ε. Ηπείρου αποτυπώνουν αυτό το μωσαϊκό ποικιλιών, μικρών παραγωγών και σύγχρονων οινοποιείων που επενδύουν στη γη τους με πάθος.
Το βραβευμένο νερό της Ηπείρου
Δεν είναι τυχαίο που η Ήπειρος παράγει και τα πιο πολυβραβευμένα εμφιαλωμένα νερά της Ελλάδας. Μετά το μακρύ ταξίδι του στα υπόγεια πετρώματα της βόρειας Πίνδου, όπου αποκτά φυσικά τη μοναδική σύστασή του, το Φυσικό Μεταλλικό Νερό ΖΑΓΟΡΙ εμφιαλώνεται απευθείας από την πηγή, χωρίς να μεσολαβεί σε κανένα στάδιο ανθρώπινος παράγοντας. Τα νερά της Ηπείρου αναδεικνύουν τη φυσική καθαρότητα του τόπου – μια καθαρότητα που διακρίνει και τα αποστάγματα και κρασιά της περιοχής.
Ηπειρωτική ελαιοπαραγωγή
Η Ήπειρος, παρότι δεν είναι η πρώτη περιοχή που έρχεται στον νου όταν μιλάμε για ελαιόλαδο, κρύβει εξαιρετικούς ελαιώνες και μια βαθιά ριζωμένη παράδοση στην ελαιοπαραγωγή.
Η περίφημη Κονσερβολιά Άρτας, προϊόν Π.Γ.Ε., αποτελεί ίσως την πιο ιστορική ποικιλία επιτραπέζιας ελιάς στην Ελλάδα. Καλλιεργείται στην Άρτα εδώ και αιώνες. Οι ελιές αναπτύσσονται σε λοφώδη περιοχή στα 330 μέτρα υψόμετρο, σε ξηρικές συνθήκες με πλήρη ηλιοφάνεια, χαμηλή υγρασία και ξηρά καλοκαίρια, στοιχεία που ενισχύουν την ποιότητα του καρπού.
Στην Πρέβεζα, η ελαιοπαραγωγή είναι συνυφασμένη με το τοπίο και την ιστορία της περιοχής. Η χερσόνησος υπήρξε κάποτε σκεπασμένη με ελαιόδεντρα που αναπτύσσονταν φυσικά, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, ορισμένα μάλιστα ξεπερνούσαν τα 25 μέτρα ύψος.
Σήμερα, πολλοί ελαιοπαραγωγοί της περιοχής συνεχίζουν αυτήν την παράδοση, εφαρμόζοντας πρακτικές ήπιας και βιολογικής καλλιέργειας. Το ελαιόλαδο Πρέβεζας, επίσης προϊόν Π.Γ.Ε., διακρίνεται για τη χαμηλή οξύτητα, τη φίνα, φυσική γεύση και τα αρώματά του. Έχει κερδίσει διεθνή βραβεία και αποτελεί παράδειγμα του πώς η φύση και η φροντίδα μπορούν να οδηγήσουν σε εξαιρετικής ποιότητας προϊόν.
Μπύρα με χαρακτήρα από τα Ιωάννινα
Στην καρδιά της Ηπείρου, στο Ροδοτόπι Ιωαννίνων, η Ηπειρώτικη Ζυθοποιεία «Στάλα» φέρνει τη φρεσκάδα της τοπικής δημιουργικότητας σε κάθε της φιάλη. Ιδρύθηκε το 2014 από τρεις φίλους, που έκαναν τη «Στάλα», την πρώτη μικροζυθοποιία της Ηπείρου και μία από τις πιο ενδιαφέρουσες παρουσίες ελληνικής craft μπύρας.
Ακολουθώντας μια φιλοσοφία παραγωγής με σεβασμό στη φυσικότητα, παράγει αφιλτράριστες, απαστερίωτες μπύρες με ζωντανή μαγιά και φυσική επαναζύμωση στη φιάλη. Οι μπύρες της έχουν αποσπάσει πολλά βραβεία σε διεθνείς και εγχώριους διαγωνισμούς, ενώ το 2022 η Zoinos Winery έγινε στρατηγικός συνεργάτης, συμβάλλοντας στην επέκταση της παραγωγής και την ενίσχυση της παρουσίας της ζυθοποιίας στην αγορά.
Ηπειρώτικες πίτες
Για τους Ηπειρώτες, οι πίτες δεν είναι απλώς ένα φαγητό· βρίσκονται στην καρδιά της τοπικής διατροφής και της φιλοξενίας. Δεν είναι τυχαίο ότι στην περιοχή μπορείς να βρεις δεκάδες παραλλαγές, ανάλογα με την εποχή, τα διαθέσιμα υλικά και τη μαγείρισσα.
Η κασιόπιτα, με απλό φύλλο και πλούσια φέτα, παρασκευάζεται χωρίς αυγά και γάλα. Ακόμη, η εορταστική συνήθως, κιμαδόπιτα, περιέχει κιμά που μαγειρεύεται με κρεμμύδι και μπαχαρικά. Η χορτόπιτα, ανάλογα με την εποχή, φτιάχνεται με τσουκνίδες, καυκαλήθρες, σπανάκι ή άγρια χόρτα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις περιλαμβάνει τραχανά ή ρύζι. Στο Ζαγόρι, ξεχωρίζει η αλευρόπιτα (μπατσαριά), φτιαγμένη χωρίς φύλλο, με αλεύρι, γιαούρτι και φέτα. Μία από τις πιο ιδιαίτερες και χαρακτηριστικές ηπειρώτικες πίτες είναι η κοθρόπιτα. Μοιάζει με ανοιχτή ρυζόπιτα, αλλά το μυστικό είναι ο κόθρος της, δηλαδή το στεφάνι που δημιουργείται από ζυμάρι. Ο κόθρος περικλείει το βραστό κρέας που στον ζωμό του έβρασε το ρύζι.
Ζυμαρικά & τραχανάς
Η παράδοση της Ηπείρου στα ζυμαρικά συνδέεται με την αυτάρκεια των νοικοκυριών. Οι χυλοπίτες, τα τουτουμάκια, αλλά και ο τραχανάς (γλυκός ή ξινός) αποτελούσαν βασικό χειμωνιάτικο απόθεμα στις ηπειρώτικες κουζίνες.
Στο Μέτσοβο, αλλά και σε πολλά χωριά των Ιωαννίνων και της Πίνδου, τα ζυμαρικά παρασκευάζονται χειροποίητα με αυγά, γάλα και σιμιγδάλι, και αποξηραίνονται φυσικά. Πολλοί σύγχρονοι παραγωγοί διατηρούν αυτή την παράδοση ζωντανή, χρησιμοποιώντας ντόπιο γάλα και αυγά, χωρίς συντηρητικά, φέρνοντας τη νοστιμιά και τη θρεπτική αξία των χειροποίητων ζυμαρικών στο σύγχρονο τραπέζι.
Η γη της Ηπείρου μυρίζει βότανα
Η άγρια φύση της Ηπείρου, με τα αλπικά τοπία, τις καθαρές πηγές και τα παρθένα δάση, είναι πηγή πλούτου για τους συλλέκτες βοτάνων. Ρίγανη, θυμάρι, δεντρολίβανο, τσάι του βουνού, φασκόμηλο, μελισσόχορτο, λουίζα και λεβάντα, είναι μόνο μερικά αρωματικά, που φυτρώνουν αυθόρμητα στις πλαγιές της Πίνδου. Σήμερα, πολλά μικρά αγροτικά εγχειρήματα στην Ήπειρο καλλιεργούν και επεξεργάζονται βιολογικά βότανα, με ήπιες μεθόδους ξήρανσης και οικολογική συσκευασία, συνδυάζοντας την παράδοση με τη σύγχρονη ποιότητα.
Μανιτάρια & τρούφα
Η Ήπειρος είναι παράδεισος για τους λάτρεις των μανιταριών. Τα δάση της, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως τα Ζαγοροχώρια, το Μέτσοβο και τα Τζουμέρκα, φιλοξενούν δεκάδες είδη άγριων μανιταριών, με πιο περιζήτητες τη μαύρη και τη λευκή τρούφα. Οι ντόπιοι συλλέκτες με ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά εξορμούν στα δάση αναζητώντας αυτόν τον πολύτιμο “υπόγειο θησαυρό”. Η γεύση της τρούφας, έντονη και ντελικάτη, αναδεικνύει τοπικά προϊόντα, όπως χειροποίητες παπαρδέλες, φρέσκα αυγά ή τυριά.
Ξακουστά τοπικά εδέσματα
Στο γραφικό Νησάκι των Ιωαννίνων, τα παραδοσιακά ταβερνάκια σερβίρουν ένα ξεχωριστό τοπικό έδεσμα: τα βατραχοπόδαρα. Τηγανητά ή μαγειρεμένα με σκόρδο και λεμόνι, θυμίζουν γευστικά το κοτόπουλο και αποτελούν μια ιδιαίτερη γαστρονομική εμπειρία για τους επισκέπτες, προσφέροντας μια αυθεντική γεύση της ηπειρώτικης κουζίνας.
Στα τρεχούμενα νερά της Ηπείρου, ιδιαίτερα στην περιοχή των Τζουμέρκων και του Μετσόβου, λειτουργούν ιχθυοτροφεία πέστροφας, όπου η καλλιέργεια γίνεται με φυσικό τρόπο. Φρέσκια ή καπνιστή, η πέστροφα έχει γίνει περιζήτητο προϊόν για εστιατόρια υψηλής γαστρονομίας.
Για το grand finale, αφήνω το Αβγοτάραχο Αμβρακικού – ένα από τα πιο ξεχωριστά και φίνα ελληνικά προϊόντα Π.Γ.Ε. Παράγεται από τον αυγοφόρο θηλυκό κέφαλο που ζει στις λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού. Οι αυγοσάκοι αποξηραίνονται φυσικά και σφραγίζονται σε κερί μέλισσας, δίνοντας ένα προϊόν υψηλής διατροφικής αξίας, πλούσιο σε ω-3 λιπαρά, με ευγενή αλμυρή γεύση και αρωματική πολυπλοκότητα.
Άνοιξε η όρεξή σας για ένα ταξίδι στην Ήπειρο;
Διαβάστε ακόμη: Γρεβενά: Το ορεινό στολίδι της Δυτικής Μακεδονίας
