Συνεπιμέλεια, γιατί τα παιδιά χρειάζονται και τους δύο γονείς
Ο δικηγόρος και Πρόεδρος Δ.Σ. του Συλλόγου Συνεπιμέλεια, κ. Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, αναλύει τον τρόπο λειτουργίας και τα πολλαπλά οφέλη του νέου μοντέλου της κοινής ανατροφής των παιδιών και από τους δύο γονείς.
Το Ελληνικό Συμβούλιο Κοινής Ανατροφής, γνωστό ως Σύλλογος Συνεπιμέλεια, είναι το ελληνικό τμήμα του διεθνούς επιστημονικού κινήματος του International Council of Shared Parenting. Το ICSP αποτελείται από εξέχοντες ακαδημαϊκούς, επαγγελματίες της οικογένειας και μέλη της κοινωνίας των πολιτών ανά τον κόσμο, που μάχονται για να αλλάξει το μοντέλο ανατροφής των παιδιών σε αυτό της κοινής ανατροφής.
Η αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου και η θέσπιση της συνεπιμέλειας είναι ένα φλέγον ζήτημα, που απασχολεί σημαντικά την ελληνική κοινωνία. Όπως αναφέρει ο κ. Παπαρρηγόπουλος, “στόχος του Συλλόγου Συνεπιμέλεια είναι η εφαρμογή των καλών πρακτικών, που συστήνονται από το Δίκαιο Δικαιωμάτων του Παιδιού και του Ανθρώπου, για την ανατροφή του παιδιού και από τους δύο γονείς, είτε είναι παντρεμένοι, είτε χωρισμένοι, είτε ζουν μαζί είτε όχι. Αυτό προβλέπεται από τη Διεθνή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, όλους τους περιφερειακούς διεθνείς οργανισμούς, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Είναι από τους τομείς που αναπτύσσονται ραγδαία. Τα τελευταία 10 χρόνια έχουν γίνει διεθνώς πολύ μεγάλες επιστημονικές -και νομοθετικές κατ’ επέκταση- αλλαγές κι ανακαλύψεις”.
Ο δικηγόρος και Πρόεδρος ΔΣ του Συλλόγου Συνεπιμέλεια, κ. Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος.
“Πλέον, ξέρουμε ότι ένα παιδί που μεγαλώνει με δύο γονείς σε διαφορετικά σπίτια, μεγαλώνει το ίδιο καλά με το παιδί που μεγαλώνει και με τους δύο γονείς στο ίδιο σπίτι. Αντιθέτως, το παιδί που μεγαλώνει μόνο με τον ένα γονιό εκδηλώνει τάσεις εγκατάλειψης, ροπή προς τη χρήση ουσιών και τους εθισμούς, δυσκολία στις προσωπικές σχέσεις και τόσα άλλα δυστυχή αποτελέσματα που παλιότερα συνδέονταν με το διαζύγιο. Τελικά, όμως, απεδείχθη ότι όλα αυτά συνδέονται με την αποκλειστική επιμέλεια και όχι με το διαζύγιο”, ξεκαθαρίζει ο Πρόεδρος του Συλλόγου.
“Στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το Συμβούλιο της Ευρώπης, το αίτημα για συνεπιμέλεια επιδιώκουν πρωτίστως οι γυναίκες”, δηλώνει ο κ. Παπαρρηγόπουλος. Και συμπληρώνει: “Σύμφωνα με οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 2019, για να μπορέσει μια γυναίκα να συμφιλιώσει την οικογενειακή με την επαγγελματική ζωή και να αποκτήσει νέες προσωπικές σχέσεις και επάγγελμα, πρέπει να συνεισφέρουν εξίσου και οι δύο γονείς στην ανατροφή του παιδιού και όλοι μαζί να υποστηρίζονται από επαγγελματική φροντίδα του παιδιού (π.χ. παιδικό σταθμό)”.
Τα πλεονεκτήματα της συνεπιμέλειας
Όπως αναφέρει ο κ. Παπαρρηγόπουλος, “τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της συνεπιμέλειας είναι η αύξηση των γεννήσεων, η καλύτερη ψυχική υγεία παιδιών και γονέων, λιγότερες δίκες, λιγότερες εντάσεις, κοινωνική ειρήνη και καλύτεροι δείκτες ευημερίας για όλους. Η συνεπιμέλεια είναι ο ιδανικός τρόπος για να συνεχίσουν τις ζωές τους τα πρώην ζευγάρια, χωρίς να πάψουν να είναι γονείς. Αυτό διευκολύνει όχι μόνο όσους θα έπρεπε να έχουν χωρίσει αλλά παραμένουν μαζί, αλλά και εκείνους που χωρίζουν και θα έπρεπε να ανατρέφουν μαζί το παιδί τους, αλλά δεν το κάνουν, γιατί τους το επέβαλε διαφορετικά μια δικαστική απόφαση”.
Η λειτουργία του νέου μοντέλου
Ο κ. Παπαρρηγόπουλος αναλύει διεξοδικά τον τρόπο λειτουργίας του νέου μοντέλου:
“Δυστυχώς σήμερα, σε όποια δίκη έχει σχέση με το παιδί, αντιδικούν νομικά ο πατέρας και η μητέρα, γιατί συνήθως μιλάμε για διατροφές. Οι γονείς δεν πρέπει να αντιδικούν και να πηγαίνουν τα παιδιά τους στα δικαστήρια -κάτι τέτοιο συνιστά ντροπή για τον πολιτισμό μας! Θα πρέπει να προβλέψουμε ειδικούς μηχανισμούς προστασίας, που ορίζουν ίσο χρόνο, κοινή φροντίδα και επιμέλεια, κοινές υποχρεώσεις και δικαιώματα και για τους δύο γονείς.
Αρχικά, λοιπόν, θα καθορίζουμε τον τόπο κατοικίας του παιδιού -είναι ο τόπος της τελευταίας κοινής κατοικίας των γονέων-, από τον οποίο το παιδί θα μπορεί να φύγει μόνο με σύμφωνη γνώμη των γονέων ή με δικαστική απόφαση. Το παιδί θα διαβιώνει στα σπίτια και των δύο γονέων -κατά προτίμηση εξίσου- και οι γονείς θα έχουν κοινά δικαιώματα και υποχρεώσεις για το παιδί.
Σε δεύτερη φάση θα καταρτίζονται τα parenting plans. Τα σχέδια ανατροφής παιδιού, που θα ανεβάζει στο διαδίκτυο το Υπουργείο Δικαιοσύνης, όπως γίνεται σε όλες τις χώρες, θα συμπληρώνονται και από τους δύο γονείς.
Στην πρώτη συνάντηση διαμεσολάβησης, οι γονείς θα τα συμπληρώνουν απαντώντας σε μια σειρά ερωτήσεων με καθετί που αφορά στον τρόπο που θα μεγαλώσει το παιδί (π.χ. σε ποιο σχολείο θα φοιτήσει, ποιες ξένες γλώσσες ή εξωσχολικές δραστηριότητες θα κάνει κλπ) και θα το δίνουν ο ένας στον άλλο. Στατιστικά, οι περισσότερες απαντήσεις θα είναι κοινές.
Αν δεν τα βρουν με διαμεσολάβηση, τότε τον λόγο θα έχει ο δικαστής, ο οποίος όμως θα συζητά για τα συγκεκριμένα θέματα. Δεν θα αναζητά ποιος γονιός είναι καλός και ποιος όχι, ποιος θα κερδίσει την επιμέλεια και ποιος θα χάσει.
Ένας άλλος απαραίτητος μηχανισμός είναι η σύσταση Δικαστικών Ψυχοκοινωνικών Υπηρεσιών. Σήμερα ο δικαστής δεν έχει έναν ψυχολόγο ή έναν κοινωνικό λειτουργό για να τον συμβουλεύει. Ενώ από το 1997 προβλέπεται η υποχρέωση να συσταθούν αυτές οι υπηρεσίες, κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα. Μάλιστα, το 2015 καταργήθηκε ακόμα και η πρόβλεψη να συσταθούν.
Είναι απόλυτα απαραίτητο, λοιπόν, να συσταθεί ένα σώμα ψυχολόγων, ψυχίατρων και κοινωνικών λειτουργών, οι οποίοι θα ορκίζονται, θα φέρουν στρογγυλή σφραγίδα, θα είναι δημόσιοι λειτουργοί και θα αμείβονται με το τιμολόγιο του ιδιωτικού τομέα, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους συμβολαιογράφους.
Αυτοί θα παραδίδουν τις εκθέσεις που ετοιμάζουν στον γραμματέα του δικαστηρίου, ακολουθώντας ενιαίο πρωτόκολλο ενεργειών, ενιαία διαγνωστικά τεστ και ενιαίες θεραπευτικές μεθόδους σε όλη την Ελλάδα.
Όλα τα παραπάνω είναι απαραίτητα για να έχει νόημα το οικογενειακό δικαστήριο και να επιτύχουμε αυτό που λέμε ‘φιλική δικαιοσύνη’. Οι γονείς με τα παιδιά θα βρίσκονται σε έναν χώρο εκτός δικαστηρίου. Τα παιδιά δεν θα αναγκάζονται να διαλέξουν γονείς, αλλά θα λένε τη γνώμη τους σε κατάλληλα άτομα.
Οι γονείς δεν θα αντιδικούν, αλλά θα κάθονται μαζί με τον δικαστή, θα συζητούν και θα βγαίνει η απόφαση. Ο ίδιος αυτός δικαστής, που θα έχει τον φάκελο, μετά από χρόνια θα μπορεί να παρακολουθήσει και την τήρηση των αποφάσεων. Αν οι γονείς τσακώνονται, θα μπορούμε να ορίσουμε και τρίτο δικηγόρο, για να προστατεύσει τα δικαιώματα του παιδιού”.
Η περίπτωση του νεογέννητου παιδιού
Μπορεί το νέο μοντέλο να λειτουργήσει σε περιπτώσεις νεογέννητων παιδιών; Σύμφωνα με τον κ. Παπαρρηγόπουλο,
“Τα παιδιά πρέπει να ζουν την κοινή επιμέλεια και την εναλλασσόμενη κατοικία και με τους δύο γονείς από νεογέννητα. Για τα βρέφη που θηλάζουν, τα δικαστήρια του εξωτερικού επιβάλλουν καθημερινή επικοινωνία με τον άλλο γονέα. Μεταξύ δύο θηλασμών, για 3-4 ώρες, ο γονέας παίρνει το παιδί έξω από το σπίτι, το πηγαίνει μια βόλτα και το γυρίζει.
Αυτό γίνεται γιατί το παιδί συνδέεται βιοχημικά με τον άλλο γονέα. Πρέπει να μάθει το άγγιγμα, τη φωνή, την παρουσία του. Οι άνθρωποι είμαστε βιοχημικές μηχανές. Πρέπει να λειτουργούν οι βιοχημικοί μηχανισμοί για να αναπτύξουμε ψυχολογικές σχέσεις.
Το παιδί έχει μια διαφορετική αντίληψη του χρόνου. Μία μέρα ενός νεογέννητου αντιστοιχεί σε έναν χρόνο στη ζωή ενός ενήλικα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ξεχνά στη διάρκεια μιας μέρας ό,τι έχει συμβεί την προηγούμενη. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητη η καθημερινή επικοινωνία”.
Η ψήφιση του νέου νόμου
Όπως δηλώνει ο κ. Παπαρρηγόπουλος, ο Υπουργός Δικαιοσύνης έχει εξαγγείλει την αναθεώρηση του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου εδώ και ενάμιση χρόνο.
“Περιμένουμε μέσα στις επόμενες ημέρες ή βδομάδες να κατέβει σε δημόσια διαβούλευση το σχέδιο νόμου. Όταν αυτό γίνει, θα ξέρουμε τι προτείνεται, για να δούμε και να παρατηρήσουμε. Μέχρι στιγμής, ό,τι γνωρίζουμε είναι από πληροφορίες. Άλλωστε, αυτές οι αλλαγές δεν γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη, πρέπει να γίνουν σταδιακά.
Σε πρώτο χρόνο θα πρέπει να οριστεί το parenthood planing, γιατί, αν δεν συμφωνηθούν από πριν όλα τα θέματα, δεν μπορεί να λειτουργήσει η συνεπιμέλεια. Σημασία δεν έχουν μόνο τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις, αλλά να έχει ο γονιός το παιδί στο σπίτι, να το μεγαλώνει. Δεν μπορεί να ζει το παιδί με έναν γονέα που το μεγαλώνει και έναν που είναι επισκέπτης”, αναφέρει ο Πρόεδρος του Συλλόγου.
Η ελληνική πραγματικότητα
Πόσο έτοιμη θεωρεί ο Πρόεδρος του Συλλόγου Συνεπιμέλεια την ελληνική κοινωνία να δεχτεί αυτήν την αλλαγή;
“Το ερώτημα θα έπρεπε να είναι γιατί η δικαιοσύνη στέκεται εμπόδιο σε αυτά που κάνει ήδη η ελληνική κοινωνία; Πείτε μου, ποιος νέος άντρας σήμερα δεν δίνει μπιμπερό, δεν αλλάζει πάνες, δεν μαγειρεύει, δεν ταΐζει, δεν διαβάζει, δεν κάνει μπάνιο το παιδί του;”, διερωτάται.
“Σήμερα είναι πιο σύνηθες να διαφωνούν οι γονείς για το ποιος θα πρωτοκάνει όλα αυτά, παρά για το αν θα τα κάνει ή όχι. Έρευνες δείχνουν ότι η ελληνική κοινωνία, τουλάχιστον στο 85%, είναι υπέρ της αλλαγής και της νέας λύσης.
Η ελληνική κοινωνία δεν είναι σε άλλο πλανήτη. Σε όλο τον κόσμο οι κοινωνίες έχουν αγκαλιάσει τη συνεπιμέλεια. Αφρική, Αυστραλία, Βραζιλία, Μεξικό, οι περισσότερες πολιτείες των ΗΠΑ, όλες οι χώρες της βόρειας Ευρώπης, Γαλλία, Βέλγιο και Καταλονία είναι μερικές μόνο από τις χώρες στις οποίες εφαρμόζεται η συνεπιμέλεια”, όπως συμπληρώνει.
Η απάντηση στις αντιδράσεις
Παρότι έχουν διενεργηθεί αμέτρητες έρευνες για τις ψυχολογικές επιπτώσεις που έχει στα παιδιά ο αποχωρισμός του ενός γονέα, κάποιοι αντιτίθενται στην εφαρμογή της συνεπιμέλειας. Τι απαντά ο κ. Παπαρρηγόπουλος;
“Ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει την άποψή του. Υπάρχουν άνθρωποι σήμερα που πιστεύουν ότι η γη είναι επίπεδη και είναι δικαίωμά τους.
Η κ. Μαρία Καπερώνη, Κλινική Ψυχολόγος Παιδιών και Εφήβων, έχει γράψει πρόσφατα ένα άρθρο, στο οποίο παρουσιάζει όλες τις μελέτες που έχουν γίνει. Οι μελέτες αυτές δεν είναι απλώς ευρήματα της επιστήμης, αλλά έχουν και μία νομική βαρύτητα.
Το 2015, το Συμβούλιο της Ευρώπης ψήφισε όλες τις καλές πρακτικές που συστήνουν τη συνεπιμέλεια. Αν διαβάσετε την αιτιολογική έκθεση, δεν αναφέρεται σε διατάξεις νόμων ή σε κάτι αόριστο. Αντιθέτως, απαριθμεί μία προς μία όλες τις μέχρι τότε μελέτες, που επιβάλλουν το νέο μοντέλο ανατροφής παιδιών. Από τότε, έχουν γίνει ακόμη περισσότερες και μεγαλύτερες μελέτες, που επιβεβαιώνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα.
Επομένως, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία σήμερα ότι η επιστήμη είναι υπέρ της συνεπιμέλειας. Επιστημονικοί σύλλογοι ψυχολόγων, κοινωνιολόγων και νέων ψυχιάτρων έχουν ταχθεί ξεκάθαρα υπέρ της, όπως και πάρα πολλοί δικηγόροι και καθηγητές πανεπιστημίου”.
Ο Σύλλογος Συνεπιμέλεια
Ο κ. Παπαρρηγόπουλος ξεκαθαρίζει στη συζήτησή μας πως ο Σύλλογος Συνεπιμέλεια δεν αποτελεί συνδικαλιστικό φορέα, αλλά μια μη κερδοσκοπική ομάδα επιστημόνων, που διοργανώνει ημερίδες και συνέδρια, για να ενημερώνει το κοινό.
“Απευθυνόμαστε σε επιστήμονες και ερευνητές, στην κοινωνία των πολιτών, σε ανθρώπους που είναι ευαισθητοποιημένοι και δραστηριοποιούνται και στους επαγγελματίες της οικογένειας. Σήμερα, στην Ελλάδα, η πρόκληση είναι να έχουμε ψυχολόγους, δικηγόρους και διαμεσολαβητές σωστά εκπαιδευμένους στον τρόπο λειτουργίας του νέου συστήματος, που ελπίζουμε να ψηφιστεί.
Έχουμε καθιερώσει τακτικές συναντήσεις γονέων για ενημέρωση, σε επίπεδο συζήτησης, δυστυχώς όμως, έχουν ανασταλεί, λόγω της πανδημίας”, όπως αναφέρει.
Και ολοκληρώνει:
“Για εμάς δεν υπάρχει καμία αντιπαράθεση ανάμεσα στα δύο φύλα. Δεν χρησιμοποιούμε καν τις λέξεις άντρας και γυναίκα ή πατέρας και μητέρα. Μιλάμε για δύο γονείς, που μέσα από τη συνεπιμέλεια θα επωφεληθούν εξίσου, για να μπορέσουν να χτίσουν τη νέα τους ζωή, χωρίς να καταστρέψουν την ψυχική υγεία των παιδιών τους”.
