Η φράση “Να τα πούμε;” αντηχεί ακόμα στο μυαλό μας από τα παιδικά μας χρόνια. Τα κάλαντα, σταθερή αξία των γιορτών, διαφέρουν ανά την Ελλάδα.

Η χαρά που είχαμε σαν παιδιά, κάθε φορά που βγαίναμε για τα Κάλαντα δεν ξεχνιέται. “Να τα πούμε;” φωνάζαμε με εκείνη τη μοναδική, παιδική αθωότητα, περιμένοντας να μας ανοίξουν την πόρτα και, φυσικά, μετά το τραγούδι μας να λάβουμε και την επιβράβευση.

 

Η προέλευση

Τα κάλαντα είναι ένα αρκετά παλιό έθιμο, ενώ ενδέχεται να συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Φέρουν το όνομά τους από τις καλένδες του Ιανουαρίου της Ρωμαϊκής εποχής, δηλαδή την Πρωτοχρονιά. Από τον 2ο π.Χ. αιώνα η Πρωτοχρονιά ξεκίνησε να γιορτάζεται τον Ιανουάριο, ενώ μέχρι τότε γιορταζόταν τον Μάρτιο. Οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι προέρχονται από το γνωστό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ειρεσιώνης.

 

Αργότερα, στο Βυζάντιο, τα κάλαντα διατηρήθηκαν ως έθιμο και αφομοιώθηκαν από τον Χριστιανισμό. Η ονομασία τους προέρχεται από τη λατινική λέξη “calenda”, που σημαίνει αρχή του μήνα, η οποία διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα “καλώ”. To φιλοδώρημα μετά τα κάλαντα είναι κάτι που κρατά αιώνες, μόνο που τότε περιελάμβανε φαγώσιμα, όπως γλυκά, πίτες, αυγά, λουκάνικα, κότες, αμύγδαλα, ρόδια, κρασί, τραχανά, αλεύρι κ.ά. 

 

 

Οι παραλλαγές

Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών είχε σαν αποτέλεσμα τη διάκρισή τους σε εθνικά ή αστικά, τοπικά ή παραδοσιακά. Μάλιστα, έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο. 

 

Ανάλογα με τον τόπο, τα παιδιά που ψάλλουν τα κάλαντα κρατούν συνήθως πολύχρωμα φαναράκια, καράβια ή εκκλησίες φωτισμένες εσωτερικά, σιδερένια τρίγωνα ή ραβδιά στολισμένα με λουλούδια. Οι μεγάλοι συνοδεύουν με μουσική υπόκρουση το τραγούδι τους και έχουν μαζί τους και καλάθια, όπου βάζουν τα δώρα που τους φιλεύουν. Τα όργανα που κυριαρχούν είναι η φυσαρμόνικα, το τύμπανο, το τουμπελέκι, η τσαμπούνα και άλλα πνευστά όργανα.

 

 

Πάμε να δούμε μερικά από τα πιο διαδεδομένα κάλαντα:

Θράκη

Τα κάλαντα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς της Θράκης, έχουν ρίζες που χάνονται βαθιά μέσα στην ιστορία. H Ανατολική Θράκη ως περιοχή είναι ιδιαίτερα γνωστή για την πλούσια λαογραφική και δημοτική της παράδοση.

“Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο, χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια. Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες, η Παναγιά μας κοιλοπονούσε. Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε, τους αρχαγγέλους, τους ιεράρχες. Σεις αρχαγγέλοι και ιεράρχες, στη Σμύρνη πηγαίν’τε, μαμές να φέρ᾿τε…”

 

Σε πολλά χωριά της Θράκης, τα κάλαντα των Χριστουγέννων τα έλεγαν μεταμφιεσμένοι με τη συνοδεία γκάιντας, και έψαλλαν σε κάθε σπίτι ειδικά κάλαντα, ανάλογα με τα πρόσωπα της οικογένειας και τα επαγγέλματά τους.

 

Μακεδονία

Τα Χριστουγεννιάτικα και Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα της Μακεδονίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τα τοπικά εορταστικά έθιμα. Τα κάλαντα ή κόλιαντα όπως είναι γνωστά, πρωτοστατούν στις εορταστικές εθιμοτυπικές συνήθειες των κατοίκων της περιοχής.

Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα,
τώρα Χριστός γιννιέτι. 

Γιννιέται κι βαφτίζιτι,
στους ουρανούς απάνου. 

Όλοι οι Αγγέλοι χαίρουντι,
κι όλοι δοξολογιούντι.

Και τα δαιμόνια σκάζουνε,
και σκάζουν και πλαντάζουν. 

Σε τούτο το σπίτι πού ‘ρθαμε,
μι μάρμαρου στρουμένου. 

Κρήτη

Αυτό που κάνει τα κάλαντα της Κρήτης τόσο μοναδικά είναι οι αυτοσχεδιασμοί. Τα κάλαντα διέφεραν από χωριό σε χωριό ή ακόμα και από σπίτι σε σπίτι. Για παράδειγμα, εάν το σπίτι στο οποίο πήγαιναν να πουν τα κάλαντα δεν είχε τη δυνατότητα να τους φιλέψει πολλά πράγματα, ζητούσαν κάτι πιο λιτό. 

 

“Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα

και κρουσταλλίδα του γιαλού και πάχνη από τα δέντρα,

απού τον έχεις τον υγυιό το μοσχοκανακάρη,

λούζεις τον και στολίζεις τον και ’ς το σκολειό τον πέμπεις.

Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ᾿ ένα χρυσό βεργάλι

και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι.

Είπαμε δα για την κερά, ας πούμε για την βάγια:

Άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το διπλέρι

και κάτσε και ντουσούντιζε είντα θα μας ε-φέρεις,

γι᾿ απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι,

γι᾿ απάκι, για λουκάνικο, για αγριμιού κομμάτι,

κι από τον πίρο του βουτσιού να πιούμε μία γεμάτη…”

 

Ήπειρος

Τα κάλαντα των Χριστουγέννων της Ηπείρου συνδέονται άμεσα με  ένα τοπικό χριστουγεννιάτικο έθιμο, τα “σπάργανα” του Χριστού. Δεν είναι άλλο από τηγανίτες στην πλάκα, ένα νοστιμότατο τοπικό γλύκισμα, μελωμένο με ζαχαρόνερο και πασπαλισμένο με καρύδια και κανέλα που το ετοίμαζαν την παραμονή των Χριστουγέννων.

 

“Ελάτε εδώ, γειτόνισσες
και εσείς γειτονοπούλες,
τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν’ αλλάξουμε.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ. 

Να πάμε να γυρίσουμε
και βάγια να σκορπίσουμε,
να βρούμε και την Παναγιά,
οπού μας φέρνει τη χαρά…”

 

Στο παρακάτω βίντεο θα βρείτε 50 παραλλαγές από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας.

 

Να τα πούμε;

Πείτε τα!

 

 

Kεντρική φωτογραφία: Έργο του Σπύρου Βασιλείου, κάλαντα 1973